Het klimaat verandert, dat is duidelijk. Het weer zal zich vaker extremer gaan gedragen. Klimaatverandering zorgt er onder andere voor dat het waterbeheer in Nederland, maar eigenlijk wereldwijd, een steeds grotere uitdaging gaat worden. Wat doen we tijdens extreem droge periodes? En wat te doen tijdens dagen met extreem veel neerslag in korte tijd? Het is een complexe uitdaging voor ons land.
Nog even kort: wat is klimaatverandering precies?
De aarde wordt omringd door de atmosfeer: een relatief dunne, maar zéér belangrijke laag om onze planeet. Het werkt eigenlijk als een beschermende laag die bijvoorbeeld ervoor zorgt dat we te maken hebben met een leefbaar klimaat op aarde. Dankzij de werking van het broeikaseffect is het namelijk warm genoeg om te leven. Zónder broeikaseffect zou het hier namelijk veel te koud zijn om te leven: -18 graden, brrrrr! De broeikasgassen die aanwezig zijn in deze laag, zoals CO2, werken namelijk als een soort deken.
De zon verwarmt onze planeet en deze warmte wordt weer uitgestraald via ons aardoppervlak. Broeikasgassen houden deze warmtestraling vast. De menselijke invloeden wereldwijd zorgen ervoor dat we de samenstelling van de atmosfeer aan het veranderen zijn. Door onder andere de verbranding van fossiele brandstoffen, maar bijvoorbeeld ook door ontbossing en andere zichzelf versterkende effecten, komt er éxtra veel CO2 (maar ook andere broeikasgassen) vrij in de atmosfeer. Het deken wordt dikker en dikker en het klimaat zal opwarmen met alle gevolgen van dien. Zo is in Nederland de gemiddelde temperatuur in de afgelopen 100 jaar al 2 graden gestegen!
Het broeikaseffect zorgt ervoor dat we een leefbaar klimaat op onze planeet hebben. De invloeden van de mens zorgen er echter voor dat het 'deken' alsmaar dikker wordt en het klimaat dus opwarmt met alle gevolgen van dien.
Extremen worden extremer!
Simpelweg betekent het dat extremen nóg extremer worden. De gemiddelde temperaturen zullen stijgen met als gevolg dat de lucht meer vocht kan vasthouden: zwaardere buien dus. Extreme neerslagsituaties, maar ook extreme droogte met verwoestende bosbranden zullen we wereldwijd vaker zien. Een opvallend ‘record’ van deze zomer is het aantal dagen met zware neerslag (een dag waarop ergens in Nederland 50 mm of meer valt). Dat zijn er namelijk tot nu toe 15, en de zomer is nog niet voorbij... Dagen met zware neerslag zullen in de toekomst in ons land vaker voorkomen. Het past dus zeker in het beeld van klimaatverandering.
Stijgende temperaturen zorgen ervoor dat de lucht meer vocht kan vasthouden. De buien zullen zwaarder worden, waarbij het vaker tot wateroverlast komt. Echter, extreme droogtes zullen ook extremer worden.
Wereldwijd zien we grote weersextremen de laatste tijd. Hitte tot wel 50 graden in Canada, extreme bosbranden in Griekenland, Turkije, VS, Canada en zeker ook in Siberië. De extreme neerslag die vorige maand viel in Limburg, delen van België, Duitsland en Luxemburg is een ander voorbeeld. Dit zijn echter nog maar enkele voorbeelden. Nu kun je niet per direct zo’n ‘weerevent’ toeschrijven aan klimaatverandering, maar deze extremen passen wél in het beeld van een opwarmend klimaat.
Extreme wateroverlast, zoals enkele weken geleden in delen van Limburg, past in het beeld van klimaatverandering. Echter, een enkele gebeurtenis van extreem weer valt niet direct toe te schrijven aan klimaatverandering zelf.
Waterbeheer: een grote uitdaging
Zwaardere buien in de zomer, maar ook vaker extreem droge periodes: het waterbeheer staat voor een steeds groter wordende opdracht in de toekomst. Waar laten we al dat water tijdens extreme neerslagsituaties (zoals een maand geleden in Limburg), maar hóe houden we juist water vast tijdens momenten dat we het nodig hebben? En misschien nog wel belangrijker: wat kunnen we zélf doen? Het beste is natuurlijk om klimaatverandering tegen te gaan, maar tot die tijd is het verstandig dat we ons ook enigszins aanpassen!
Teveel water
De afgelopen jaren zijn er steeds meer projecten gekomen om de rivieren in ons land meer ruimte te geven tijdens periodes van extreme neerslag, zoals we die recent nog hebben gehad. De dijken kunnen immers niet verhoogd blijven worden. We zullen het water de ruimte moeten geven die het op dat moment nodig heeft. Door het beheren en verdelen (met stuwen voorbeeld) van dit water zouden we in staat moeten zijn om grote hoeveelheden water aan te kunnen. Het algemene bekende beleid is dan ook: vasthouden, bergen en afvoeren.
Het waterbeheer in Nederland maakt gebruik van het beleid 'vasthouden, bergen en afvoeren'.
Een voorbeeld van het vasthouden van regenwater is infiltratie in de bodem. Hier kun je zelf ook aan meehelpen: minder tegels en méér groen in je tuin zorgen ervoor dat het regenwater namelijk minder snel direct wordt afgevoerd. Wat je tegenwoordig ook regelmatig ziet, zijn groene daken. Dit zijn belangrijke maatregelen die je zelf ook kunt nemen om er bijvoorbeeld voor te zorgen dat tijdens extreem zware buien het minder snel tot wateroverlast komt. De tweede stap van het beleid, het bergen van water, is er op uit om oppervlaktewater zo lang mogelijk vast te houden (denk aan sloten, meren, maar ook uiterwaarden). Afvoeren spreekt voor zich en gaat vaak automatisch. Soms zijn hier gemalen en pompen bij nodig. Niet alleen een overvloed aan regenwater kan tot grote problemen leiden, maar wat te denken van de stijgende zeespiegel. Stormvloedkeringen zullen worden versterkt om het water weerstand te bieden wanneer dat nodig is.
Niet alleen de hoeveelheid water vraagt aandacht, maar ook de kwaliteit van het water. Dit komt namelijk ook onder druk te staan. Het lijkt vanzelfsprekend, maar je merkt pas hoe bijzonder schoon drinkwater eigenlijk is als er bijvoorbeeld een keer geen water uit de kraan komt of als je in het buitenland geen kraanwater mág drinken. Drinkwaterbronnen lopen risico vervuild te raken in de toekomst bij een alsmaar stijgende zeespiegel. Verzilting van de bodem (een stijgend zoutgehalte) is ook een toenemend risico, met name voor de landbouw. In deze sector zal men zich flink moeten aanpassen aan het snel veranderende klimaat.
Droogte
De afgelopen jaren waren er in de zomermaanden genoeg momenten dat we juist een tekort hadden aan water. In de toekomst zal dit met name in het binnenland een groter probleem gaan worden.
Droogtes zullen in de toekomst ook vaker een probleem worden in ons land. Het is zaak dat we zuinig omgaan met ons water en het proberen vast te houden en op te slaan in tijden dat we juist teveel water hebben.
Een eerste oplossing is het opvangen en hergebruiken van water. Hoe extreem zonde is het namelijk om ál het gevallen regenwater, in periodes dat we het op grote schaal bergen, te lozen in de Noordzee? Wat daarnaast áltijd goed is, is zuinig zijn met het gebruik van water. Verder helpt ook het ‘vergroenen’ van je tuin tegen droogte en hitte. Als er aarde ligt, wordt het water opgenomen in de bodem. Deze ondergrond wordt minder warm dan een tegel op een hete zomerdag en zorgt dus ook voor wat verkoeling.
Een andere optie is het water wat op de daken valt niet rechtstreeks naar het riool af te voeren. Er bestaan al oplossingen om dit water bijvoorbeeld in het grondwater te brengen via een soort grindbak. Het betekent meer water in de bodem en de druk op het riool neemt ook af. We zullen simpelweg het water wát er valt niet meteen moeten afvoeren naar zee, want dan krijgen we hier spijt van tijdens droge periodes.
Álle beetjes helpen
De belangrijkste stap in deze uitdaging is natuurlijk het besef dát het klimaat verandert en dat we ons zelf zullen moeten aanpassen. In deze blog zijn nog maar enkele voorbeelden genoemd van welke problemen in de toekomst groter zullen worden voor het waterbeheer (wereldwijd) en wat we hier tegen kunnen doen. In de praktijk zijn dit complexe uitdagingen. Maar onthoud: álle beetjes helpen om effectief met het water om te gaan!
