De afgelopen weken viel in Spanje, Griekenland en Libië extreme neerslag. Dat leidde tot hevige overstromingen met vooral in Libië heel veel leed tot gevolg. Uit een recent onderzoek blijkt dat klimaatverandering hier een rol bij speelde.
Eerder deze maand had Europa te maken met een Omegablokkade. Dat is een standvastig hogedrukgebied dat aan beide kante wordt ingesloten door lagedrukgebieden. Soms blijft zo'n Omegablokkade zelfs wekenlang boven een bepaald gebied hangen, waardoor het lang droog blijft. Vervolgens trekken de lagedrukgebieden eromheen ook niet snel weg en lost ook niet makkelijk op. Dat zorgt weer dat de gebieden in de omgeving van de depressies vaak te maken krijgen met langdurige of hevige neerslag. En dat was dan precies de oorzaak van de hevige regenval rond de Middellande Zee.
Spanje was eerste aan de beurt. Op 3 september viel er een een paar uur enorm veel regen met overstromingen tot gevolg. Op sommige plaatsen viel in totaal zelfs meer dan 200 mm regen! En er kwamen zelfs 5 mensen om het leven.
Toen kwamen Griekenland, Turkije en Bulgarije aan de beurt. Aan de oostzijde van de Omegablokkade ontstond in het lagedrukgebied storm Daniël. Deze groeide later (boven het warme zeewater) uit tot een medicane. Dat is soortgelijk aan een orkaan, maar dan wel wat kleiner(dus een "mini" orkaan).
Een satellietbeeld van storm Daniël op 5 september 2023. (Bron: NASA Earthview)
Storm Daniël zorgde van 4 tot 7 september voor de extreme regenval die vooral in centraal Griekenland, Turkije en Bulgarije overstromingen tot gevolg had. Ook kwamen er tientallen mensen om het leven in de verschillende landen.
Overstroming in Larisa, Griekenland (Bron: Fotis A)
De grootste ramp vond echter in Libië plaats, waar de overstromingen het instorten van twee dammen veroorzaakten. Het exacte aantal slachtoffers is nog niet bekend, maar alleen in Derna (de stad die het ergste werd getroffen door de medicane) zijn er al bijna 4.000 bevestigde sterftegevallen. In de rest van Libië staat dit nummer momenteel op zo'n 170. Er worden echter nog steeds meer dan 10.000 mensen vermist.
Een satellietbeeld van Libië voor (op 2 september 2023) en na (op 12 september 2023) storm Daniël. De blauw op de afbeelding rechts laat de overstroomde gebieden en de volle rivieren zien. (Bron: Europese Unie, Copernicus Sentinel-2-beelden. Deze afbeeldingen bevat gewijzigde Copernicus Sentinel-data 2023)
De rol van klimaatverandering
Wetenschappers van World Weather Attribution (een groep van wetenschappers uit onder andere Nederland, Engeland, Griekenland en de VS die kwantificeren hoe klimaatverandering de intensiteit en waarschijnlijkheid van extreme weersgebeurtenissen beïnvloed) heeft een studie gedaan over de rol die klimaatverandering speelde in de extreme regenval en eventuele overstromingen vanwege de Omegablokkade en de lagedrukgebieden. Daaruit blijkt dat dit soort extreme neerslag wel heviger is geworden vanwege klimaatverandering.
Om het effect van klimaatverandering op de zware regenval in de verschillende gebieden rond de Middellandse Zee te kwantificeren, analyseerden de wetenschappers klimaatgegevens en computersimulaties om het klimaat te vergelijken tussen nu (na ongeveer 1,2 graden opwarming van de aarde sinds het eind van de 19e eeuw) en het klimaat uit het verleden.
Volgens dit onderzoek is de gebeurtenis in Libië tot 50 keer meer waarschijnlijk vanwege de door-de-mens-veroorzaakte klimaatverandering met tot 50% meer regen. Wel is het zeer zeldzaam dat zo'n storm als Daniël in Libië voorkomt: maar eens in de 300 tot 600 jaar in het huidige klimaat.
Voor Griekenland, Turkije en Bulgarije is de kans op dit soort extreme neerslag ongeveer 10 keer groter met tot wel 40% meer regen, als gevolg van menselijke activiteiten die de planeet hebben opgewarmd.
Voor de analyse in Spanje was het wat lastiger omdat de huidige klimaatmodellen zware regenval op tijdschalen korter dan een dag slecht weergeven. Wel blijkt het dat zo'n hevige regenval eens in de 40 jaar voor kan komen.
Dat de intensiteit van neerslag toeneemt in een opwarmend klimaat is al bekend. Door de uitstoot van broeikasgassen wordt de atmosfeer warmer. Een warmere atmosfeer kan meer waterdamp bevatten. Meer waterdamp in de atmosfeer zorgt weer dat het harder kan regenen. Voeg daarbij nog warme zeewater en je hebt een ideaal recept voor een (hevige) storm.
Een belangrijke bevinding van het onderzoek is dat de zeer grote gevolgen in sommige regio's niet alleen door klimaatverandering werden veroorzaakt, maar ook door bijvoorbeeld infrastructuur die niet bestand was tegen zoveel regen in zo'n korte tijd, politieke conflicten (met name in Libië), slecht onderhoud van dammen en dat de regen in overstromingsgevoelige gebieden viel. Daardoor kwam het tot zo'n extreme vernietiging met vooral in Libië enorm veel sterftegevallen.
