De komende dagen wordt het vrij koud in Nederland, maar meer dan een kwakkelwinter met overdag temperaturen van een paar graden boven het vriespunt en 's nachts een paar graden daaronder lijkt er voorlopig niet in te zitten. Wat we al helemaal kunnen uitsluiten, is een herhaling van 13 jaar geleden! Dichterbij een nieuwe Elfstedentocht zijn we daarna nooit meer gekomen... Vooral de nacht van 4 februari 2012 was ijskoud: hoe kon het -20 graden worden in ons kleine landje? Een terugblik op die beruchte februarimaand in het jaar 2012.
Wat eraan vooraf ging…
We hadden die maand te maken met een strakke oostelijke stroming, die ervoor zorgde dat ijskoude lucht vanuit Rusland ons kon bereiken. Dit zorgde ervoor dat de temperaturen vanaf 30 januari al niet meer boven het vriespunt uitkwamen.
Figuur 1: Een koude oostenwind bracht winterkou diep vanuit Rusland onze kant op.
Figuur 2: Het begin van de koude eerste helft van Februari tekent zich al af aan het einde van Januari.
Frappant is dat we op dit moment in februari 2025 opnieuw te maken hebben met zo'n strakke oostelijke stroming, maar nu is er geen kou voorhanden ten oosten van ons. Dat betekent dus ook dat de temperaturen momenteel wel omlaag zullen duiken, maar niet zoveel als in februari 2012, toen het ten oosten van ons wel heel koud was.
Sneeuw op 3 februari
De kou bleef aanhouden, verscherpte iets en 3 februari gebeurde wat nodig was om tot de extreem koude nacht van 4 februari te komen: er viel sneeuw. Een klein lagedrukgebiedje trok die dag over ons land, die in heel Nederland een dik pak sneeuw achterliet.
Figuur 3: Een klein lagedrukgebied zorgt voor sneeuw in Nederland.
Sneeuw is een belangrijk ingrediënt voor een koude nacht: het isoleert namelijk de grond, die ’s winters dient als spreekwoordelijke “kachel”.
Figuur 4: De warmte die in de bodem zit, kan door de deken van sneeuw niet meer in de atmosfeer komen. Gevolg: de lucht koelt sneller af dan normaal en we krijgen dus een koudere nacht.
Figuur 5: De sneeuw leverde niet alleen een koude nacht op, maar ook prachtige foto's. Foto gemaakt door Jolanda Bakker.
Heldere nacht op 4 februari
Toen ’s nachts de wind weg viel en het helder was, vielen alle elementen voor een ijskoude nacht op zijn plek. Wind zorgt er namelijk voor dat warmere en koudere lucht op hoogte goed doormengen. Op het moment dat de wind weg valt gebeurt dit niet meer, met dus een koudere temperatuur bij ons aan de grond! Wil je precies weten hoe dit werkt? Check dan deze eerder geschreven blog over dit onderwerp.
Figuur 6: Onder een kraakheldere hemel kan het veel sneller afkoelen dan in een situatie met veel bewolking. De bewolking fungeert dan als een soort deken en het aardoppervlak kan zo z'n warmte niet optimaal kwijt.
IJskoude ochtend
En of alle elementen op hun plek vielen: In Lelystad werd het maar liefst -22,9 graden! Dat zijn temperaturen die in Nederland niet vaak voorkomen. 
Figuur 7: De temperatuur om 06.40u 's ochtends, een groot deel van het land heeft te maken met zeer strenge vorst!
Sinds het begin van de metingen waren maar 5 nachten ooit kouder dan deze nacht! Absoluut een hele bijzondere weersituatie dus.
Figuur 8: We vinden 4-2-2012 terug op de gedeelde 6e plek met -22,9 graden. Slechts 5 nachten zijn ooit kouder verlopen ergens in Nederland.
Elfstedentocht dichtbij
Uiteindelijk werd 2012 het jaar van “De Elfstedentocht die niet kwam”. Sinds het jaar 1997 zijn we niet meer zo dicht bij de tocht der tochten geweest. Er was zelfs sprake van een koudegolf (het tegenovergestelde van een hittegolf)! Het ijs lag langs bijna de gehele route 10 tot 11 cm dik rond de 12e, maar dat is niet de vereiste 15 cm die nodig is.
Figuur 8: Rond 12 februari steeg de temperatuur weer en waren de kansen op een Elfstedentocht voorbij.
Figuur 9: Geschaatst werd er die dagen volop! Toch was het niet genoeg voor een Elfstedentocht, en dat kwam mede door de vele sneeuw die er was gevallen...
Figuur 10: Zo lag een groot deel van het ijs er zo bij... Onder een dik pak sneeuw! En hoe tegenstrijdig dat ook klinkt, sneeuw is juist niet goed voor ijsvorming. De sneeuw vormt namelijk een deken op het ijs en onder die deken blijft het warmer en koelt het minder snel af. Dat is niet goed voor de ijsaangroei.
Het weer op dit moment
Zoals we al aangaven in de introductie, gaan we de komende dagen wel wat kouder weer tegemoet. Van echt winterweer is echter nog geen sprake, 's nachts gaat het licht vriezen en overdag komt de temperatuur uit rond een graad of vijf. Pas in de tweede weekhelft kan het wat strenger gaan vriezen in de nacht en wordt het ook overdag wat kouder. Op dinsdag zien we vervolgens nog een kleine kans op wat winterse neerslag, maar de details hiervan zijn nog erg onduidelijk.
Figuur 11: De verwachting voor de komende dagen. Er staat een zogenaamde "kwakkelwinter" in de weerkaarten.
Wil je weten wat het weer volgend weekend gaat doen? Of hoe het met de winterse neerslag op dinsdag gaat aflopen? Hou dan vooral ons actuele weerbericht in de gaten! Dit weerbericht wordt meerdere keren per dag geüpdatet door onze meteorologen aan de hand van de nieuwste weerkaarten. Zodra er meer details bekend zijn over bijvoorbeeld dinsdag of komend weekend, zal dit hierin opgeschreven worden.
