Wolken: ze zijn er in allerlei vormen en maten. Afgelopen week was er aan bewolking in ieder geval geen gebrek, maar toch is de ene wolk de andere niet. Wolken komen voor op verschillende hoogtes en de ene wolk produceert neerslag en de andere niet. In de weerkunde onderscheiden we vele wolkensoorten. Wat zijn wolken eigenlijk en hoe onderscheiden we ze?
Hoe ontstaat zo’n wolk?
Laten we eerst eens even kijken wat een wolk precies is en hoe ze ontstaan. Een wolk is eigenlijk niks anders dan een verzameling van waterdruppels of ijskristallen. In onze troposfeer, de laag waarin het weer zich afspeelt, is waterdamp aanwezig (óók als er geen wolk te bekennen is!). Op het moment dat de lucht pas genoeg afkoelt, kan deze waterdamp gaan condenseren en wordt het zichtbaar in de vorm van een wolk! Hoe kouder de lucht is, hoe minder waterdamp het namelijk kan bevatten.
Hoog boven het aardoppervlak is het veel kouder dan aan het aardoppervlak zelf. Wanneer lucht stijgt (bijvoorbeeld door convectie) of door een storing (een front), koelt de lucht af en kan waterdamp gaan condenseren. Dat is dan ook de reden dat een storing wordt gekenmerkt door bewolking (en vaak ook regen). De verschillen in luchtbewegingen in de atmosfeer geven de wolken verschillende groottes en vormen.
Bedenk je echter dat er óók buiten de troposfeer wolken kunnen voorkomen. Neem als voorbeeld maar eens de parelmoerwolk of de prachtige lichtende nachtwolken!
De atmosfeer van onze planeet bestaat uit verschillende lagen. De wolken zoals wij ze over het algemeen kennen, bevinden zich in de onderste laag (de troposfeer). Dát is de laag waar ons weer zich afspeelt. Echter, ook buiten deze laag kunnen 'wolken' voorkomen.
Wolken op verschillende hoogtes!
Het is je vast eens opgevallen: wolken komen voor op verschillende hoogtes. In de weerkunde maken we grofweg onderscheid tussen lage bewolking, middelbare bewolking en hoge bewolking. Laten we daar eens even in detail naar kijken.
Lage bewolking
Onder deze categorie valt eigenlijk alle bewolking tussen het aardoppervlak en grofweg 2 kilometer hoogte. De bekendste vorm hiervan is zogenaamde stratusbewolking: laaghangende en grijze bewolking welke vaak een groot oppervlak bedekken. Stratus betekent in het Latijn dan ook zoiets als ‘uitgespreid’. Het is niet uitgesloten dat uit deze bewolking ook wat regen of motregen kan vallen (zoals vandaag!). Zodra er neerslag uitvalt, plakken we eigenlijk het woordje 'nimbo' voor de naam en noemen we het in dit geval dus nimbostratus. Het woordje 'nimbus' verwijst in het Latijn dan ook naar neerslag. Onder de categorie ‘lage bewolking’ vallen ook de wolkensoorten cumulus en stratocumulus. Een cumulus is simpelweg een stapelwolk. Als deze wolken zich een beetje uitsmeren, worden ze ook wel stratocumulus genoemd.
Een dikke laag stratus kenmerkt zich door een grijs weerbeeld. De basis van de wolken kan heel laag liggen en het is vaak een somber gezicht met weinig tot geen structuur in de bewolking.
Middelbare bewolking
Als we een stap hoger gaan in onze atmosfeer, komen we uit bij de middelbare bewolking. De wolken tussen de 2 en 6 kilometer hoogte noemen we middelbare bewolking. Hier maken we onderscheid tussen altostratus en altocumulus. Het woordje ‘alto’ geeft in het Latijn ook ‘hoog’ aan, wat dus aangeeft dat deze bewolking zich hoger bevindt dan voorbeeld stratusbewolking. En waarschijnlijk kun je je nu al wat voorstellen van deze wolken. Altostratus is een uitgespreide laag bewolking (denk aan het woordje 'stratus') waar de zon al heel veel moeite heeft om doorheen te komen. Altocumulus, en de naam zegt het al, zijn eigenlijk ‘stapelwolken’ op middelbare hoogte. We kennen ze ook wel onder de naam ‘schapenwolken’.
Op deze foto zie je een groot veld met altocumulus wolken, ook wel bekend onder de naam 'schapenwolken'.
Hoge bewolking
Gaan we nóg een stapje hoger in de atmosfeer, dan komen we bij de hoge bewolking uit. Op deze hoogte spreken we van cirrusbewolking. Óók hier maken we weer onderscheid tussen cirrocumulus en cirrostratus. Misschien is het je al wel eens opgevallen, maar de structuur van deze wolken ziet er compleet anders uit dan de wolken op lagere hoogtes. Dit heeft te maken met het feit dat het op deze grote hoogte zó koud is dat de wolken enkel uit ijskristallen bestaan. Vaak kan de zon hier nog wel goed doorheenkomen en kan het zelfs nog prachtige optische verschijnselen opleveren! De naam ‘cirrus’ komt ook uit het Latijn en betekent ‘haarlok’. Cirruswolken worden dan ook gekenmerkt door een draderige structuur.
Deze foto geeft prachtig weer dat wolken op verschillende hoogtes kunnen voorkomen. Op grote hoogte zie je de cirrusbewolking met wat draderige structuren. Onder deze bewolking bevindt zich cumulus, een vorm van lage bewolking.
Onderstaande afbeelding laat een overzicht zien van de wolkensoorten, onderverdeeld op basis van de hoogte waarop ze voorkomen.
Hier zie je een samenvatting van de bekendste wolkensoorten zoals ze voorkomen in de troposfeer, waarbij onderscheid is gemaakt op basis van de verschillende hoogtes waarop ze voorkomen.
En dan nu: ‘de koning der wolken’
Natuurlijk moeten we ook nog even aandacht besteden aan ‘de koning der wolken’: de cumulonimbus. Deze wolk bevindt zich namelijk in álle lagen van de troposfeer! De vorming van zo’n wolk begint vaak met een onschuldige stapelwolk (cumulus). Echter, als de atmosfeer onstabiel genoeg is, groeien de wolken enorm snel verticaal verder. Uiteindelijk komt de wolk in alle lagen van de atmosfeer voor en produceert het neerslag: de cumulonimbus is geboren. Het zijn de wolken die we kennen van de zware (onweers)buien (vaak in de zomer) in ons land. Het levert vaak een prachtig en indrukwekkend aambeeld op!
Een krachtig ontwikkelde cumulonimbus levert een indrukwekkend aambeeld op. Het zijn enorme wolkenpartijen die vaak ook zware buien en onweer produceren.
Het naderen van bepaalde wolkensoorten kan soms zelfs al een teken zijn van een bepaald soort weer wat eraan zit te komen. Meer hierover en over nog andere indrukwekkende en bijzondere wolkensoorten, kun je hier lezen!
Welke wolken herken jij vandaag?
Vanochtend was er met name in het zuidoosten van het land alleen nog wat hoge bewolking aanwezig met als gevolg dat de zonsopkomst hier nog even prachtig te zien was. Inmiddels neemt vanuit het noordwesten de bewolking verder toe en zien we velden met stratusbewolking. Aan bewolking is in ieder geval géén gebrek. Of we de zon nog gaan zien dit weekend, check je in ons weerbericht!
Vanochtend kwam de zon met name in het zuidoosten prachtig op! De combinatie van de opkomende zon en wat velden cirrus leverde prachtige beelden op!
