Kijk eens om je heen, zie je wat hout? De kans is groot dat je er dan ook jaarringen op kunt herkennen. Misschien wist je al dat je zo de leeftijd van een boom kan bepalen, maar wist je dat deze jaarringen je ook heel veel kunnen vertellen over het weer en klimaat van tot wel 7000 jaar geleden? In deze blog bekijken we wat we kunnen leren van jaarringen.
Terug in de tijd met jaarringen
Heb je een stuk hout in de buurt? Tel dan de jaarringen. In feite tel je nu eigenlijk de seizoenen die een boom heeft meegemaakt. Wanneer de boom in het voorjaar blaadjes krijgt, maakt het een lichte ring. Wanneer de boom in het najaar zijn blaadjes laat vallen, maakt het de donkere ring. Een set van een lichte en donkere ring vertegenwoordigd dus één jaar. Zo kun je de leeftijd van het hout bepalen. Wist je dat de oudste onderzochte boom iets meer dan 5000 jaar oud is, en in het westen van de Verenigde Staten staat?
Bij de schors vind je de jongste jaarringen, in het midden van de boom vind je de oudste. Bron: publiek domein.
Goede tijden, slechte tijden
Niet iedere jaarring is even dik, dit komt door het weer: je hebt goede jaren en slechte jaren. In het Nederlandse klimaat zorgt een warm jaar met voldoende regen voor een dikke jaarring, terwijl een koud jaar voor een dunne jaarring zorgt. Dit is wel per klimaat verschillend. In droge klimaten zijn het vooral de droge jaren die dunne jaarringen maken, daar heeft temperatuur dus minder effect. Door de diktes van de boomringen te meten kunnen we bepalen of we vroeger te maken hadden met warme of koude jaren. Dit werkt het beste door het gemiddelde te nemen van heel veel bomen. Door ook meerdere klimaatstudies te combineren kun je met steeds grotere zekerheid en detail het klimaat uit het verleden reconstrueren. Zo kun je het bijvoorbeeld vergelijken met studies over ijskernen.
Het is wel complex, bomen reageren niet alleen op temperatuur, maar ook op neerslag, zonlicht en wind. Dit heeft als voordeel dat je niet alleen temperatuur, maar ook andere aspecten van een oud klimaat kan onderzoeken. Het nadeel is dat het wel moeilijker wordt om alleen naar temperatuur te kijken.
Van een levende boom, naar hout in oude gebouwen, kunstwerken, ondergrond bewaard hout en fossiel hout. Zo kunnen we van duizenden jaren terug jaarringen tellen. Bron: Tegel et al. (Creative Commons BY 4.0)
Romeinse bomen onder je voeten
De oudste boom van Nederland is ongeveer 600 jaar oud, maar toch kunnen we ook oudere jaarringen onderzoeken. In onze grond kan een dode boom onder natte omstandigheden namelijk heel goed bewaard blijven. Hierdoor kun je de jaarringen van zeer oude houtresten ook gaan tellen en opmeten. Zo werd bijvoorbeeld bij De Meern in de grond een oude houten boot gevonden. Aan het hout was te zien dat de boot rond 150 na Christus in de winter of het voorjaar gekapt is.
Deze Romeinse boot kwam grotendeels intact uit de grond, de jaarringen van het hout vertelt ons over het weer en klimaat in de Romeinse tijd. Bron: Otter (Creative Commons BY-SA 4.0).
Iedere regio zijn eigen jaarringen
Dat het soms vooral in Noord-Nederland abnormaal warm is, en soms vooral in Zuid-Nederland abnormaal warm is, is misschien al bekend. Maar wist je al dat dit ook terug te vinden is in jaarringen? In sommige jaren zijn de jaarringen in Noord-Nederland wat dikker, en soms in het zuiden wat dikker. Het patroon van de afwisseling van dikke en dunne jaarringen is hierdoor per regio in Nederland verschillend. Zo kun je van een stuk hout zeggen uit welke regio het komt.
Een overstroming of bosbrand
Niet alleen de variatie van jaar tot jaar is terug te vinden in jaarringen, ook extreme gebeurtenissen die slechts enkele dagen duren kunnen afdrukken achterlaten op de jaarringen van een boom. Zo zijn er in Nederland oude bomen te vinden die over een periode van enkele jaren opeens véél dunnere jaarringen hebben. De afwijkende dunne jaarringen kunnen wijzen op een stormvloed. Door zout water kunnen bomen namelijk de jaren daarna een stuk slechter groeien. Ook bosbranden zijn terug te vinden, je kunt zien dat een boom aan de kant van de vlammen is verbrand en een litteken heeft opgelopen. Zelfs steenslag (vallende rotsblokken) in de Alpen is terug te vinden in jaarringen, daarover lees je in deze blog meer:
Deze boom uit de Verenigde staten heeft in het jaar 1664, 1685 en 1700 verschillende bosbranden doorstaan. Bron: publiek domein.
Klimaatverandering in de jaarringen
Doordat het warmer wordt, worden de jaarringen dikker. Doordat de droogte toeneemt, worden de jaarringen dunner. Iedere boomsoort reageert anders op klimaatverandering. Boomsoorten in warme en droge klimaten maken dikke jaarringen in natte jaren. Boomsoorten in natte en koele klimaten maken in warme jaren dikkere jaarringen.
De rode lijn laat het gemiddelde zien van meerdere jaarringen, de zwarte lijnen laten de onzekerheidsmarge zien. Bron: Rob Wilson.
