Blatten was ooit een mooi Zwitsers bergdorpje, aan de Lonza, een kabbelend bergbeekje. Dit idyllische plaatje werd echter ruw verstoord toen op 28 mei een lawine dit dorp verwoestte. In deze blog: hoe ontstond deze lawine, en is er een link met klimaatverandering?
Op 28 mei 2025 was het muisstil in het Zwitserse dorpje Blatten, er was geen mens te bekennen. Tot om half 4 ’s middags ineens met een enorm geraas een deel van de berghelling met gletsjer en al naar beneden stortte. Het geheel duurde slechts 40 seconden, maar in die tijd was het grootste deel van het dorpje Blatten van de kaart geveegd.
Zo zag Blatten er in 2007 uit. Bron: Johannes Löw (Creative Commons)
Weinig slachtoffers
Waarom was geen mens te bekennen in Blatten? Dat kwam doordat het dorp dagen eerder, op 19 mei, al moest evacueren. 300 mensen moesten binnen enkele uren hun huis verlaten. Dankzij die evacuaties viel er slechts 1 slachtoffer, een schaapsherder uit de omgeving.
Hoe wisten onderzoekers dat deze ramp eraan zat te komen? Dat komt doordat deze regio al eerder kleinere aardverschuivingen had. Na enkele kleine aardverschuivingen begon men in 1993 de berg “Kleines Nesthorn” nauwgezet in de gaten te houden. Zo kwam het dat op 14 mei al snel duidelijk was dat er een kleine aardverschuiving had plaatsgevonden. De puinstroom stopte 500 meter boven het dorp Blatten. Meteen had deze berg iedereens aandacht.
Na deze aardverschuiving schoof een veel groter deel van de berg langzaam naar beneden. Toen, in de nacht van 19 op 20 mei viel 1,5 miljoen vierkante meter aan rotsmateriaal bovenop de Birchgletsjer. De rotsen vormden een 80 meter dikke puinlaag bovenop de gletsjer (dit is 11x de hoogte van een standaard woonhuis). Dit gewicht kon de gletsjer niet aan, met als gevolg dat deze met maar liefst 4,5 meter per dag richting de steile helling boven het dorp Blatten begon te schuiven.
Gletsjer wordt tot over de rand geduwd, met grote gevolgen
Op 28 mei schoof de gletsjer met het puin over het randje, en donderde een lawine van steen en ijs naar beneden. 90% van de huizen van het dorp Blatten werden verwoest, en er lag uiteindelijk een 20 tot 30 meter dik pak puin bovenop de plek waar ooit het dorpje had gelegen. Door dit dorpje liep de rivier de Lonza. Ook deze rivier werd door de puinstroom geblokkeerd, waardoor er een meer ontstond welke de laatste huizen van Blatten vrijwel volledig overstroomde.
Er is een sterke link met klimaatverandering, want al het onderzoek wijst erop dat steenslag (vallende stenen) en aardverschuivingen de laatste tientallen jaren zijn toegenomen. Het is echter lastig te bewijzen dat ook deze specifieke verwoestende lawine aan klimaatverandering te wijten is.
Het dorp Blatten werd helaas verwoest door een aardverschuiving. Daarna ontstond een meer, dit meer zie je links. De daken van enkele huizen steken nog net boven het wateroppervlak uit. Bron: Swisstopo - Rapid mapping
Wat jaarringen van bomen ons vertellen over klimaatverandering
Onderzoekers gebruiken jaarringen van bomen om de effecten van klimaatverandering op de bergen te onderzoeken. Ze weten namelijk dat vallende stenen deuken achterlaten in bomen. Door de jaarringen van oude bomen af te lezen kunnen we tot 100 jaar geleden de deuken van steenslag tellen. Ook kunnen we aflezen in welk seizoen de deuk ontstaan is. De conclusie van het onderzoek: Er is steeds minder steenslag in de winter, en steeds meer steenslag in de lente, zomer en herfst. Door isotopen van stenen te onderzoeken kunnen onderzoekers nog veel verder terug kijken. Daaruit blijkt dat sinds 1855 de hoeveelheid steenslag ook verdubbeld is. Aanvullende waarnemingen van de afgelopen 15 jaar laten zien dat dit patroon versnelt: minder steenslag in de winter, en steeds meer in de andere seizoenen.
Dit is het resultaat van het onderzoek naar jaarringen. De balken geven de seizoenen aan: wit = winter, grijs = lente, bruin en geel = zomer, rood = lente. Rechtsboven staat het totaal aantal gevonden steenslag, dit neemt toe van circa 6 tot 60-140 per 10 jaar. Bron: Stoffel, M., Trappmann, D.G., Coullie, M.I. et al.
Dit zijn de waargenomen aardverschuivingen. De grootte van de stip vertelt iets over de omvang van de lawine. De kleur geeft aan in welk seizoen het plaatsvond. De balken op de achtergrond geven de totale aantallen per jaar weer. Je ziet ook dat tijdens de warme zomers van 2018 en 2024 er meer aardverschuivingen plaatsvonden. Bron: Jan Beutel
Dit kunnen we als volgt verklaren: tijdens koude winters bevriest het water in scheurtjes tussen de rotsen. Bij het bevriezen zet het water uit, en zo zorgt de vorst voor steeds groter wordende scheuren in de rotsen, totdat de rotsen naar beneden vallen. Door klimaatverandering is het ’s winters minder koud, waardoor er steeds minder water bevriest in de rotsen, en er minder steenslag optreedt. Maar, hoe kan het dan dat er in de lente, zomer en herfst juist meer steenslag is?
Deze toename heeft 3 redenen:
1) De algemene toename van vallende rotsen komt vooral door het smelten van permafrost. Permafrost is grond dat het hele jaar door bevroren is. Permafrost komt in de Alpen vooral voor tussen 2500 en 3900 meter hoogte. Op deze hoogte werkt het altijd bevroren ijs als een soort lijm die de stenen aan elkaar plakt. Nu permafrost smelt verdwijnt deze "lijm" en vallen stenen die ooit stevig lagen nu naar beneden.
2) Door het smelten van de gletsjers komen er ook meer aardverschuivingen voor. Berghellingen hebben namelijk eeuwenlang op de gletsjers geleund voor stabiliteit. Zonder die gletsjers worden meer berghellingen instabiel.
3) Door klimaatverandering is er meer extreme regenval, dit kan ook meer aardverschuivingen veroorzaken, ook in gebieden zonder permafrost (lager dan 2500 meter).
Meer informatie:
Blatten Landslide - OneMinuteGeology
Collapse Birch Glacier
.jpg){kind=link}
