Het wordt vanavond goed uitkijken voor wie nog naar buiten gaat: het kan in het hele land verraderlijk glad worden vanwege ijzel of regen die bevriest op een bevroren ondergrond! Hiervoor is code oranje afgegeven. In deze blog gaan we in op de details van deze potentieel gevaarlijke situatie.

“Vorst zit nog in de grond”

Die zin hoor je wellicht vaak langskomen vandaag. Het is dan ook een van de redenen wat de situatie vanavond extra gevaarlijk maakt! We komen namelijk uit een best koude winterperiode: er kon geschaatst worden, overdag kwam de temperatuur soms nauwelijks boven het vriespunt uit en ook ’s nachts kon het soms ijzig koud zijn! Zo ook nog afgelopen nacht, toen het zelfs op meerdere plekken -10 graden werd.

Figuur 1: De minimumtemperatuur afgelopen nacht. Op meerdere plekken kwam het (afgerond) tot -10 graden! Voorlopig zullen we dit soort temperaturen niet snel meer zien.

Dicht aan de grond, op zo’n 10 cm hoogte, meet het KNMI ook constant de temperatuur. Op die hoogte werd het op veel plekken zelfs nog kouder afgelopen nacht! Kijk maar:

Figuur 2: De minimumtemperatuur op 10 cm boven de grond vannacht. Hier was het nog kouder, met uitschieters tot ruim -12 in het oosten.

Hoe het komt dat het aan de grond vaak kouder is ’s nachts, leggen we in deze eerdere blog uit. Voor nu is dit belangrijk om te weten, omdat daardoor ook de bodem, en bijvoorbeeld ook het wegdek, de afgelopen dagen flink zijn afgekoeld.

Dooiaanval extra gevaarlijk door warme lucht

Huh? Dankzij warme lucht is de situatie vanavond extra gevaarlijk? Jazeker, en dat zit zo! We hebben te maken met een warmtefront, aangezien we vanaf morgen in veel warmere lucht terecht komen. 

Figuur 3: De situatie op de weerkaart om 21.30 vanavond. Een warmtefront met daarachter duidelijk zachtere lucht komt vanuit het zuidwesten steeds dichterbij.

Bij een warmtefront is het zo, dat de warme lucht over de nog aanwezige koude lucht heen schuift in een poging die koude lucht te verdrijven.

Figuur 4: Bij een warmtefront glijdt de warme lucht als het ware over de koudere lucht. Warme lucht is immers lichter en stijgt op! Hierdoor is het op grote hoogte warmer dan aan de grond.

Dit betekent dus dat het op grote hoogte als eerste opwarmt. Daar komt de warme lucht namelijk als  eerste binnen! Voor vanavond betekent dat, dat de temperatuur op 1,5 km hoogte bijvoorbeeld al lang en breed dik boven de 0 graden ligt, terwijl het bij ons op neushoogte nog vriest… 

Figuur 5: Op dit moment hebben we te maken met de situatie zoals in de rode cirkel. Aan de grond zit nog een smalle strook koude lucht, maar de lucht erboven is warmer, waardoor eventuele neerslag valt als sneeuw. 

Dan voel je hem natuurlijk al aankomen: eventuele sneeuw die naar beneden valt, smelt op 1,5 km hoogte al, omdat het daar zo warm is. Hierdoor wordt het regen. Maar ondertussen komt die regen weer koude lucht tegen dichter bij het aardoppervlak, hier vriest het namelijk nog. Regen verandert hierdoor niet opeens terug in sneeuw, dat gaat niet, maar bevriest ook niet meteen. Dat is de gevaarlijke cocktail die ijzel mogelijk maakt…

Figuur 6: Op het moment dat de lucht op grote hoogte even boven het vriespunt uitkomt, maar het aan de grond opnieuw onder 0 is, vormt zich ijzel: een van de meest gevaarlijke weersverschijnselen wat betreft gladheid.

Wil je meer weten over hoe ijzel precies ontstaat? Wat de gevaren zijn, en hoe de gladheidsbestrijding hiermee omgaat? Lees dan deze blog van een aantal dagen geleden, waarin collega Sebastiaan (die ook werkzaam is bij Rijkswaterstaat) je alles over dit natuurverschijnsel uitlegt!

Ook bij temperaturen boven 0 kan het gevaarlijk worden

Nu denk je misschien: mooi, zodra de temperatuur boven het vriespunt ligt, hoef ik vanavond niet meer bang te zijn voor ijzel. Maar niets is minder waar. In het begin van de blog schreven we al: de bodem en het wegdek zijn de afgelopen dagen flink afgekoeld. Zo erg zelfs, dat de vorst nog “in de grond zit”, zoals we dat noemen. Oftewel, als vanavond die zachtere lucht achter het warmtefront eindelijk terrein gaat winnen en de temperaturen ook aan de grond boven het vriespunt uitkomen, warmt de bodem zelf niet meteen mee op! Dat heeft even tijd nodig.

Daardoor kun je in de situatie komen dat bijvoorbeeld je autothermometer aangeeft dat het buiten +1 graden is, maar de weg vanavond toch nog spekglad kan zijn! Misschien ligt de wegdektemperatuur namelijk nog wel even onder 0. Het is dus heel erg goed uitkijken vanavond, ook als de temperatuur iets boven het vriespunt ligt!

Figuur 7: De verwachting voor halverwege de avond: de neerslagzone met ijzel ligt dan over het midden van het land. De temperaturen liggen dan rond het vriespunt, maar het kan dus zowel bij positieve als negatieve temperaturen spekglad worden!

Tegen de avond als eerste ijzel in Zeeland

Terug naar de actuele situatie. Rond 17.00u vanmiddag bereikt de eerste neerslag de provincie Zeeland. Dit kan ijzel zijn bij temperaturen die nog net onder het vriespunt liggen, maar ook als de temperatuur boven het vriespunt ligt, kan de bodem nog bevroren zijn! Hierdoor kunnen spekgladde wegen ontstaan. Dit is vooral het geval de eerste 2-4 uur nadat het begonnen is met regenen. Hierna zal de temperatuur zo hard gestegen zijn door de warme lucht achter het warmtefront, dat de gladheid weer verdwijnt.

Figuur 8: Het verwachtte radarbeeld om 17.00u. De neerslagzone die aan de voorkant vooraf kan gaan door ijzel ligt dan tegen de provincie Zeeland aan.

Neerslagzone breidt zich uit over de rest van het land

De uren daarna trekt het neerslaggebied verder het land in en gaat het op steeds meer plekken regenen of ijzelen. Het is daarmee echt serieus goed opletten op wegen, stoepen, fietspaden, noem maar op! Rond 20.00u zal het neerslaggebied boven het midden van het land liggen en rond 23.00u bereikt het uiteindelijk ook de provincie Groningen. Ook hier kan het weer vooral de eerste 2-4 uur nadat de eerste regen gevallen is glad worden.

Figuur 9: Het verwachtte radarbeeld voor vanavond 20.00u. De neerslagzone zal dan over het midden van het land liggen. In Zeeland zal de ijzel langzaam overgaan in normale "warme" regen.

Figuur 10: Het verwachtte radarbeeld om 23.00u. Heel Nederland ligt nu in de regen, waarvan een groot gedeelte in het zuidoosten, midden, oosten en noorden ijzel zal zijn.

Verschil regen of ijzel niet te zien

Het verraderlijke aan ijzel is dat het heel moeilijk met het blote oog te onderscheiden valt van regen! Het zal op je voorruit immers gewoon als regen te zien zijn en ook op de weg lijkt het gewoon nat. Maar kijk uit: het verschil tussen een nat wegdek en spekglad wegdek is bijna niet te zien!! Kijk dus vooral goed uit vanavond, ook als het alleen maar lijkt te regenen.

Zout strooien helpt niet of nauwelijks tegen ijzel

Ook de veilige gedachte dat er wel gestrooid zal zijn op de wegen, is niet altijd even juist bij ijzel. Als zich eenmaal een laag ijs heeft gevormd op de weg, gaat deze niet zomaar meer weg, ook niet als er zout overheen gestrooid wordt. Bovendien, als er al zout op de weg ligt, kunnen de regendruppels die op de weg vallen zo snel bevriezen, dat het zout niet met het water kan mengen, en de ijslaag gewoon bovenop het zout verder groeit.

Figuur 11: Als er een laag zout ligt en er valt ijzel op, bevriest het water meteen. Hierdoor vormt zich een laag ijs bovenop het zout en heeft strooien dus geen nut.

Code oranje niet voor niets!

Het KNMI heeft dan ook niet voor niets code oranje uitgeroepen vanavond voor heel het land! Het kan even heel link worden, dus dit is meer dan terecht. Per provincie geldt code oranje trouwens op andere tijdstippen, aangezien het niet overal tegelijk even glad is. Meer informatie daarover per provincie vind je hier. 

Figuur 12: In heel Nederland geldt code oranje, maar deze code is niet overal tegelijk geldig. De exacte tijden per provincie vind je hier.

Mocht je je afvragen wat het verschil nu precies is tussen een code geel, oranje of rood, kunnen we deze blog aanbevelen.

Voor nu geldt in ieder geval code oranje, wat betekent:

 “Er is grote kans op gevaarlijk of extreem weer waarbij de impact groot is en er kans is op schade, letsel of veel overlast. Dit kan heel lokaal zijn. Code oranje kan 24 uur van tevoren worden afgegeven als de kans op extreem weer 60 procent of meer is.”

Wat te doen bij code oranje voor ijzel

Mocht je willen weten wat je het beste kunt doen bij code oranje door ijzel, dan heeft het KNMI dat tegenwoordig vrij makkelijk gemaakt. Ze geven kort en bondig weer wat je kunt verwachten en wat je kunt doen om gevaarlijke situaties te voorkomen.

Figuur 13: Wat kan ik doen bij code oranje vanwege ijzel?

Komende nacht neemt de gladheid weer af, als eerste in Zeeland

Uiteindelijk zal komende nacht de gladheid ook weer gaan afnemen, door de eerder genoemde warme lucht achter het warmtefront. In Zeeland zal dit het eerste gaan gebeuren, waar het tegen middernacht alweer +4 graden zal zijn. In het noordoosten vriest het dan echter nog en is het net pas begonnen met ijzelen! Hou daarom altijd de actuele situatie in de gaten.

Figuur 14: De verwachting voor na middernacht. Vooral in het noorden en oosten is dan nog kans op gladheid door ijzel. 

Tegen de ochtend is het uiteindelijk in heel het land een stuk warmer geworden. In het noordoosten bestaat er dan lokaal nog kans op wat gladheid met een temperatuur van +3 graden, maar in Zeeland zal het dan alweer zo’n +6 graden zijn. 

Voor de laatste updates, lees je uiteraard ons weerbericht.

Vanaf morgen is het winterweer ver weg

Als we morgen eenmaal in de zachte lucht zitten, is het wel even gedaan met de winter. De temperaturen lopen de hele week op tot in de dubbele cijfers en ’s nachts is vorst in geen velden of wegen te bekennen! Het wordt ook vooral grijs, met van tijd tot tijd (veel) regen en wind. Met recht dus de donkere dagen voor kerst… Dat alles heeft alleen een voordeel: van gladheid is voorlopig ook geen sprake meer.

Figuur 15: De meerdaagse verwachting voor de komende dagen. Er is voorlopig geen winterweer meer te bekennen.