Het is je vandaag vast niet ontgaan: regen! Vannacht trok de regen het land in en vandaag komt het nog altijd met bakken uit de hemel. En morgen regent het ook nog een groot deel van de dag. En dat niet alleen, vanmiddag staat er in het zuidwesten van het land ook nog eens een stevige wind met windstoten tot lokaal meer dan 80 kilometer per uur. Dat weer hebben we allemaal te danken aan een actieve depressie: een lagedrukgebied. Toch is er hoop: Vanaf zondag lijkt hogedruk de rol in het weer over te nemen. En dat levert een totaal ander weerbeeld op. Maar wat is ‘luchtdruk’ eigenlijk en hoe bepaalt het ons weer?
Cuijk, Henk Straatman
De straalstroom: de motor van ons weer
Laten we eens beginnen met de straalstroom. Stel je de straalstroom voor als een rivier van een hele krachtige wind (tot wel 400 kilometer per uur) op ongeveer 10 kilometer hoogte nabij onze breedtegraad van west naar oost (dankzij de draaiing van de aarde).
De kracht van deze straalstroom is afhankelijk van het verschil in temperatuur tussen de evenaar en de Noordpool. Hoe groter het verschil in temperatuur, hoe krachtiger de straalstroom is. In de winter zijn de verschillen tussen de Noordpool en de tropen relatief groot en dan zien we ook vaak een relatief krachtige straalstroom. In de zomer zijn de verschillen in temperatuur tussen de evenaar en de Noordpool minder groot en is de straalstroom dus minder krachtig. Het gevolg is dan dat deze ‘rivier van wind’ gaat meanderen (slingeren). Warme lucht krijgt de kans om naar het noorden door te breken, maar koude lucht uit het noorden kan ook verder afzakken naar het zuiden.
De straalstroom kan worden gezien als een rivier van een hele krachtige wind op ongeveer 10 kilometer hoogte. Het vormt de begrenzing van koude lucht in het noorden en relatief warme lucht ten zuiden ervan. Een zwakke straalstroom kronkelt meer dan wanneer de straalstroom krachtig is.
De straalstroom is voor ons weer van groot belang omdat het als het ware de begrenzing is van relatief koude lucht in het noorden en relatief warme lucht ten zuiden ervan. Het bepaalt voor ons waar de hoge- en lagedrukgebieden zich vormen en komen te liggen en hoe (snel) ze verschuiven! In de lente is het rond de evenaar al heel warm, maar is het poolgebied nog erg koud. In de herfst koelt het in het noordpoolgebied snel af, terwijl het richting de evenaar nog lang warm is. En dus is de straalstroom in die jaargetijden over het algemeen vrij krachtig. Het gevolg is dat de lage- en hogedrukgebieden op onze breedtegraad dan ook steeds ‘sterker’ worden. Laten we eens naar deze drukgebieden kijken.
Het ontstaan van hoge- en lagedrukgebieden
In de lucht op grote hoogte, gedreven door de straalstroom, kan zich door complexe processen zowel een ‘tekort’ als ‘overschot’ aan lucht vormen. Waar dit gebeurt, heeft te maken met de locatie in de straalstroom. Stel, op grote hoogte ontstaat er tekort aan lucht doordat er meer lucht wordt weggenomen dan dat er bij komt. De natuur streeft altijd naar evenwicht en wil het tekort aan lucht aanvullen. Dat gebeurt van onderaf. De lucht gaat dus stijgen en aan de grond ontstaat daardoor een lagedrukgebied. Waarom is het dan vaak slecht weer nabij een lagedrukgebied? Dat is simpel: stijgende lucht zorgt voor condensatie van waterdamp, waardoor zich wolken en uiteindelijk neerslag kan vormen.
Groningen, Erica van Leeuwen-De Bruijn
En zo maken we de cirkel rond!
Echter, de natuur streeft nog altijd naar evenwicht en zal dus óók het tekort aan lucht nabij de grond weer willen aanvullen. Dit gebeurt dan weer door dalende luchtbewegingen verderop. Aan de grond ontstaat hierdoor een overschot aan lucht en dus een hogedrukgebied. Dalende lucht warmt op en droogt uit en zorgt zo voor het tegengaan van wolkenvorming en dus neerslag. Dat is de reden dat het weer nabij een hogedrukgebied wordt gekenmerkt door rustig en vaak overwegend zonnig weer.
Bentveld, Rob Tomasouw
Aan de grond zal het overschot aan lucht naar het tekort toe stromen, wat wij voelen als de wind. Hoe groter het verschil tussen een lage- en hogedrukgebied en hoe korter de afstand tussen die twee, hoe sterker de wind is. In de hogere luchtlagen stroomt lucht juist van het lagedrukgebied naar het hogedrukgebied en daarmee is dus de cirkel rond.
De natuur streeft altijd naar evenwicht. Lage- en hogedrukgebieden die worden gevormd door complexe processen hoger in de atmosfeer brengen een circulatie tot stand. De stijgende en dalende luchtbewegingen binnen deze druksystemen zorgen voor ons 'weer'. Aan de grond merken we de luchtverplaatsing door de wind.
Het proces zoals hierboven beschreven is niet de enige manier waarop lage- en hogedrukgebieden kunnen ontstaan. Sterke opwarming (met als gevolg stijgende lucht en dus een lagedrukgebied) en sterke afkoeling (met als gevolg dalende lucht en dus een hogedrukgebied) kunnen ook bijdragen aan de vorming van gebieden met een lage- of hoge luchtdruk.
Luchtdruk: wat is het precies en hoe meten we het?
Dat de luchtdruk en de positie van lage- en hoge drukgebieden allesbepalend is voor ons weer, is vast wel duidelijk. Maar wat is dat eigenlijk? Luchtdruk is in principe niks anders dan het gewicht van de lucht boven ons. Net als wij mensen ondervindt de lucht óók invloed van de zwaartekracht. Het gewicht van 1 liter lucht bedraagt zo’n 1,3 gram. De luchtdruk wordt gemeten met een zogenaamde barometer. De eenheid van luchtdruk is hectopascal (hPa) of millibar (mbar). In de kern van een krachtige orkaan kan de luchtdruk soms wel dalen tot onder de 900 hPa. De hoogste luchtdruk ooit gemeten bedraagt een bizarre 1084,4 hPa, gemeten in Mongolië!
De komende dagen: einde wisselvalligheid?
We moeten nog even geduld hebben, maar vanaf zondag ziet ons weer er totaal anders uit. Zaterdag regent het nog het grootste deel van de dag, maar laat in de middag en in de avond trekt de regen naar het zuidoosten weg. Daarachter neemt dan de hoge druk de leidende rol in ons weer over van de lage druk. En dat betekent droog weer met veel zon. Maar omdat de wind naar het noordoosten draait, wordt het wel kouder. Immers, in het noorden is het in het voorjaar nog koud en die lucht komt dus hierheen. Overdag is het begin volgende week een graad of 10, en in de nachten is het dichtbij of iets onder nul. Nog even geduld hebben dus; eerst nog een nat vervolg van vandaag en een natte zaterdag. Meer over het weer, lees je natuurlijk in ons weerbericht!
Vanaf zondag neemt hogedruk de rol over met als gevolg dat de neerslagkansen dalen en het rustig weer is met van tijd tot tijd ruimte voor de zon. Nog even geduld dus!
