De afgelopen dagen zijn in Europa op verschillende plaatsen parelmoerwolken waargenomen. Wat is er nodig om deze wolken te laten ontstaan? Zijn er binnenkort weer parelmoerwolken te zien in Nederland?
Wat is een parelmoerwolk?
Een parelmoerwolk is een kleurrijke wolk, ze danken hun naam dan ook aan de prachtige kleuren die lijken op het parelmoer in een schelp. Een parelmoerwolk lijkt niet op een doorsnee wolk. Doorsnee wolken komen voor in de onderste twaalf kilometer van de atmosfeer, de troposfeer. Boven deze hoogte bevindt zich een zeer droge laag lucht die de stratosfeer wordt genoemd. Door de zeer droge lucht kunnen doorsnee wolken zich hier niet vormen. In deze droge lucht kan alleen onder uitzonderlijke omstandigheden een wolk ontstaan, dit is dan zo'n parelmoerwolk. Deze parelmoerwolken vormen dan op 15 tot 30 kilometer hoogte, alleen lichtende nachtwolken kunnen nóg hoger voorkomen (ongeveer 80 kilometer hoogte). Lees hier meer over lichtende nachtwolken.
Het ontstaan van de parelmoerwolk
Parelmoerwolken zijn echte winterwolken, terwijl die lichtende nachtwolken juist rond 21 juni voorkomen. Die parelmoerwolken zijn echte winterwolken omdat alleen in de winter de lucht op 15 tot 30 kilometer hoogte koud genoeg is. Omdat de lucht zo enorm droog is, ontstaan wolken pas als de temperatuur lager is dan -80 °C. Vanaf deze ijskoude omstandigheden kan het kleine beetje vocht dat aanwezig is in de stratosfeer condenseren. De mooie kleuren van deze wolken worden veroorzaakt doordat zonlicht om het ijskristal heen buigt en vervolgens weer bij elkaar komt. Naast ijskristallen komen er ook bepaalde verbindingen van salpeterzuur, zwavelzuur en water in voor. Bovendien lijken de parelmoerwolken vaak een wat golfachtig uiterlijk te hebben. Dit wordt veroorzaakt door de golvende luchtstroming in de stratosfeer.
De verschillende lagen van de atmosfeer. Parelmoerwolken komen voor op een hoogte van ongeveer 15 tot 30 kilometer.
Waar en wanneer te zien?
Parelmoerwolken ontstaan dus op plekken waar het op grote hoogte extreem koud is hoog in de atmosfeer. Dit is ’s winters met name het geval nabij de Noord- en Zuidpool. Af en toe kan deze ijskoude stratosferische lucht afzakken naar meer zuidelijkere breedtegraden en dan zijn parelmoerwolken zelfs in Nederland zichtbaar. Dit was bijvoorbeeld het geval in februari 2016. Ook de afgelopen week waren parelmoerwolken te zien in Nederland. Zelfs tot in de Alpen waren een paar dagen geleden parelmoerwolken te zien.
Stel je voor, de zon is al onder, maar de zon beschijnt nog nét een buienwolk. Het wordt aan het aardoppervlak als eerste donker, dit komt doordat het aardoppervlak als eerste in de schaduw van de aarde valt. Op hoge hoogte schijnt de zon wat langer, waardoor wolken op 15 tot 30 kilometer in het zonlicht fonkelen terwijl het aan de grond al donker is. Het gevolg is dat de parelmoerwolken vooral zichtbaar zijn tijdens schemering: net voor zonsopkomst of net na zonsondergang.
Deze parelmoerwolken werden vorige week gefotografeerd in Noorwegen.
Parelmoerwolken en ozon
De stratosfeer is ook de laag die de grootste hoeveelheid bevat van het stofje ozon. De belangrijkste functie van ozon is het tegenhouden van het meest schadelijke deel van UV (ultraviolette) straling. Parelmoerwolken hebben een belangrijke rol in het afbraakproces van de ozonlaag. Op de ijskristallen waaruit de wolken bestaan vindt een chemische reactie plaats. Hierdoor komen er, in combinatie met zonlicht, bepaalde deeltjes vrij die ozonmoleculen afbreken. Als je parelmoerwolken ziet, dan weet je dus dat er daar hoog in de lucht wat ozon afgebroken wordt. Door de mens werd dit proces in het verleden fors versterkt.
Komende tijd kans op parelmoerwolken?
Hiervoor kijken we naar de temperaturen op ongeveer 30 kilometer hoogte. We zien links dat de bel koude lucht in de stratosfeer de afgelopen dagen wat in onze omgeving lag. Iets lager in de stratosfeer (17 kilometer) was het -85 graden, dat was zeker koud genoeg voor parelmoerwolken. De komende dagen beweegt deze bel echter weer terug naar de Noordpool (rechts). Hiermee verdwijnt de kans op parelmoerwolken voor nu even.
Links: de temperaturen op 30 kilometer hoogte. D
Kijken we naar begin 2024, dan lijkt het dat de bel koude lucht in de stratosfeer weer naar onze omgeving kan komen. Hierdoor zouden er begin 2024 mogelijk rond zonsopkomst- en ondergang misschien parelmoerwolken zichtbaar kunnen zijn.
