Afgelopen dagen was het erg koud met op sommige plaatsen in de nacht zelfs -10 graden! Overdag steeg de temperatuur amper boven het vriespunt. Dat betekent mogelijke ijsdagen en zeker een aantal vorstdagen. Wat is dat precies en gaat het deze dagen dan om lichte, matige of strenge vorst? Tijd om dit nog eens op een rijtje te zitten.
De laatste dagen (en uiteraard nachten) was het uitzonderlijk koud. Gemiddeld liggen de minima halverwege december rond plus 2 graden en de maxima op ongeveer 7 graden. Afgelopen dagen was dat dus niet het geval! Overdag kwam de temperatuur niets eens overal boven het vriespunt uit en in De Bilt was er zelfs spraken van ijsdagen. Afgelopen nacht en de nacht ervoor was het het koudst met op de meeste plaatsen matige vorst en lokaal zelfs strenge vorst. In Eelde koelde het af naar -10,1 graden, strenge vorst dus. Sinds februari 2021 is dat nog niet weer voorgekomen en het is voor het eerst sinds 2012 dat het zo koud is in december.
De minimumtemperatuur van afgelopen nacht. In Eelde (Groningen) kwam het tot -10,6 graden, dus strenge vorst.
Maar wanneer is er sprake van matige en strenge vorst?!
Matige en strenge vorst zijn 2 van totaal 4 gradaties voor de temperatuur onder nul graden. De overige twee zijn lichte vorst en zeer strenge vorst. Het wordt als volg ingedeeld:
Lichte vorst: -0,1 t/m -5,0 graden
Matige vorst: -5,1 t/m -10,0 graden
Strenge vorst: -10,1 t/m -15,0 graden
Zeer strenge vorst: -15,1 graden of lager
Bij 5,1 graden is er dus sprake van matige vorst, terwijl -5,0 graden nog lichte vorst is. Bij deze temperaturen wordt bedoeld de luchttemperatuur. Dus de temperatuur gemeten op 1,5 meter hoogte boven een gemaaid grasveld. De grondtemperatuur ligt vaak lager dan de luchttemperatuur. Het kan dus voorkomen dat de grondtemperatuur onder nul graden licht, maar de luchttemperatuur boven het vriespunt is. Dan is er dus geen sprake van (lichte) vorst. Wel van nachtvorst of vorst aan de grond.
Een klassieke weerhut, waarin de thermometer zich exact op 1,5 meter hoogte bevindt. Officieel wordt de luchttemperatuur op deze hoogte boven een gemaaid grasveld (zoals in de foto) gemeten. (Foto: Jannes Wiersema, Roodeschool)
Vorst en ijsdagen
Dan zijn er nog "vorsttermen", zoals vorstdag en ijsdag. We spreken van een vorstdag wanneer het op een bepaald moment in het etmaal vriest. Een landelijke vorstdag is pas wanneer het in De Bilt vriest. Hier gaat het dus niet om vorst aan de grond, maar wel de luchttemperatuur op anderhalve meter.
Wanneer de temperatuur (op 1,5 meter) gedurende ’t complete etmaal onder nul blijft, dus het de hele dag blijft vriezen, noemen we dit een ijsdag. Ook hier geldt dat er pas sprake is van een landelijke ijsdag wanneer dit in De Bilt gebeurd.
Op veel plaatsen is afgelopen dagen een ijsdag genoteerd. Gisteren is in De Bilt de temperatuur voor het eerst dit seizoen onder het vriespunt gebleven, een ijsdag dus.
De maximumtemperatuur van 13 december 2022. In De Bilt is de temperatuur de hele dag onder nul gebleven en dat betekent dus dat het een ijsdag was - de eerste ijsdag van dit seizoen.
Het is trouwens ook de eerste ijsdag van 2022. Landelijk was de laatste ijsdag (uiteraard voor gisteren) 13 februari 2021. Tot nu toe waren er al 8 landelijke vorstdagen voor de maand december.
Cijfers
In Nederland, of beter gezegd in De Bilt komt het gemiddeld 7 keer per jaar voor dat het de hele dag vriest. Vrijwel elke winter gaat gepaard met een aantal ijsdagen. Sinds 1901 is het maar 10 keer voorgekomen dat een hele winter verliep zonder een ijsdag. (Hier gaat het dus om de meteorologische winter, dus de maanden december, januari en februari). De winter met de meeste ijsdagen was in 1947, met namelijk 46 ijsdagen. En de beruchte winter van 1963? Die doet er met 42 ijsdagen niet veel voor onder.
Gemiddeld komt er in december 2 ijsdagen voor. Het hoogste aantal ijsdagen in december sinds de metingen in 1901 zijn begonnen, was in 1933 toen de temperatuur voor maar liefst 13 dagen onder nul bleef steken. Qua vorstdagen was het ook een record dat jaar met zo'n 29 dagen met minima onder nul graden. Dat staat gelijk met de december van 2010, de laatste keer toen het een witte Kerst was.
De koude december van 2010 (foto: Francis van Orden, Nederhorst den Berg op 20 december 2010)
Op dit moment dat deze blog wordt geschreven, is er tot nu toe één ijsdag voor december 2022. Waarschijnlijk komt daar vandaag nog eentje bij, want momenteel ligt in De Bilt de temperatuur nog onder het vriespunt en de verwachting is dat het ook zo blijft.
Nog meer ijsdagen de komende dagen?!
Komende nacht komt het op veel plaatsen weer tot matige vorst. Maar morgen lijkt de temperatuur weer de plusjes te vinden! Dat blijft een beetje het verhaal tot en met zondag. Daarna gaat het weer de andere kant op met de maxima boven het langjarig gemiddelde van 7 graden!
