Verspreid over het land staan meetstations van het KNMI opgesteld. Het zijn veelal vergelijkbare stations, met wind-, regen- en thermometers. Maar er is een meetopstelling die compleet afwijkt van de bescheiden ‘weertuintjes’. In de Utrechtse gemeente Lopik staat een enorme meetmast. Het gevaarte staat in de polder dichtbij het plaatsje Cabauw en de mast staat dan ook bekend als Meetmast Cabauw.
Meten is weten
Om een weersverwachting te maken, gebruiken we weermodellen. Om te bepalen wat er in de toekomst gebeurt, moeten we echter éérst weten wat ons startpunt is. Dat is de reden dat er gegevens beschikbaar moeten zijn over de huidige toestand van de atmosfeer. Metingen van het weer zijn dus essentieel en dienen dus als ‘input’ voor een weermodel om vervolgens via allerlei complexe berekeningen de toestand van de atmosfeer te bepalen. Ook worden de metingen gebruikt voor onderzoek aan zowel weer als klimaat. Deze metingen worden gedaan door de meetstations van het KNMI, die verspreid over het land staan opgesteld.
Meetstations verspreid over het land, met in het zuidwesten van de provincie Utrecht meetstation Cabauw (KNMI)
Torent boven de rest uit
In een van onze eerdere blogs worden deze meetstations beschreven en wat er zoal aan sensoren in de weertuin staan opgesteld. Er is echter 1 meetstation dat letterlijk met kop en schouders boven de rest uit torent en dat is meetstation Cabauw. De meetmast heeft een hoogte van maar liefst 213 meter! Dat te bedenken dat het hoogste object van de overige weerstations de windmast is, met een hoogte van ruim 10 meter. Meetmast Cabauw werd in 1972 gebouwd, met als doel metingen te verrichten voor het onderzoek naar de grenslaag van de atmosfeer. De grenslaag is de onderste laag van de atmosfeer, waar de uitwisseling met het aardoppervlak plaatsvindt. Naast het meten en verzamelen van klimatologische gegevens werd ook als doel gesteld om luchtverontreiniging in de grenslaag te meten.
De voet van Meetmast Cabauw met rechtsvoor nog een klassieke weerhut. Een foto uit begin jaren '70 van de vorige eeuw (bron: KNMI)
Temperatuurprofiel
Voor de locatie van de bouw van de meetmast werd gekozen voor de polder ten westen van de plaats Lopik. Niet zo gek, want de omgeving is vrij homogeen waardoor metingen representatief zijn voor een deel van Nederland. Om verwarring in de naamgeving te voorkomen met de zendmast te Lopik, werd de meetmast vernoemd naar het plaatsje ten westen van de mast: Cabauw. De mast heeft een diameter van 2 meter en in de mast bevindt zich een lift. Aan de buitenzijde bevinden zich op verschillende hoogten een verscheidenheid aan sensoren. Zo wordt bijvoorbeeld de temperatuur gemeten op resp. 2, 9, 20, 40, 80, 120, 160 en 200 m hoogte, waardoor er een gedetailleerd temperatuurprofiel wordt verkregen van de grenslaag.
Waardevol
Waarom die metingen zo belangrijk zijn? Juist in die onderste meters van de atmosfeer spelen zich processen af die van groot belang zijn voor het weer, het klimaat en de verspreiding van luchtverontreiniging. Naast de mast staan overigens tal van instrumenten die op afstand de atmosfeer tot op grote hoogte (15 km) meten en zo het bereik van de mast vergroten. Wind, temperatuur en vocht in de onderste lagen van de atmosfeer kunnen van grote invloed zijn op het weer aan de grond. Ook zijn ze van belang voor de verspreiding van luchtverontreiniging. Voor onderzoek naar veranderingen in het klimaat en het ontwikkelen van weermodellen zijn deze gegevens zeer waardevol.
Meetmast Cabauw - in de loop van de tijd zijn meerdere kleine masten bijgebouwd en de meetlocatie flink uitgebreid met meetapparatuur (foto: Dilia van Zon)
50 jaar bestaan
Afgelopen vrijdag 29 september werd het 50 jarig bestaan van Meetmast Cabauw gevierd. Sinds de bouw van de mast, de eerste metingen en de eerste onderzoeksresultaten is de meetlocatie verder uitgebreid. De gegevens van gespecialiseerde meetapparatuur hebben sindsdien geleid tot doorbraken op het gebied van kennis van de grenslaagmeteorologie. Bijvoorbeeld hoe uitwisseling van warmte tussen de atmosfeer en het aardoppervlak werkt. Dit is van groot belang geweest voor de ontwikkeling van weer- en klimaatmodellen en voor het begrip van de verspreiding van luchtverontreiniging. In de loop der jaren is het meetprogramma uitgebreid, vaak in samenwerking met andere kennisinstituten en universiteiten, en wordt de atmosfeer gedetailleerd in kaart gebracht.
Laaghangende bewolking - de top van de mast is niet meer zichtbaar (foto: Dilia van Zon)
De lange tijdreeks van de meetgegevens van hoge kwaliteit worden gebruikt voor vele actuele thema’s. Met gegevens van het station kunnen wetenschappelijke en beleidsvragen van nu en de toekomst worden beantwoord, zowel op het gebied van klimaatverandering, luchtkwaliteit, de energietransitie en onderzoek naar biodiversiteit. Meetlocatie Cabauw heeft een enorme dynamiek teweeg gebracht in het atmosferisch onderzoek in Nederland en behoort op dit moment tot één van de belangrijkste atmosferische meetstations in de wereld.
(bronnen: KNMI / Meteorologica)
