Het is weer juni en we gaan stilletjes aan naar de langste dag. Tijdens deze periode met korte nachten zakt de zon bij ons in Nederland nog maar net achter de horizon. Gevolg is dat de zonnestralen niet meer het aardoppervlak bij ons bereiken, maar nog wel de atmosfeer op zo'n 80 km hoogte kunnen beschijnen. Als zich dan ook nog ijskristallen op deze hoogte bevinden, zien we prachtige oplichtende wolkenstructuren die we lichtende nachtwolken noemen.
Stapelwolken, sluierwolken en stratus zijn drie van de vele wolkensoorten die regelmatig aan de hemel hangen. Voor sommige wolkensoorten heb je meer dan een vleugje geluk nodig om ze te zien. Denk bijvoorbeeld aan parelmoerwolken en ook de spectaculaire lichtende nachtwolken. Laatstgenoemde is bij ons op het noordelijk halfrond het meest te zien in de maanden juni en juli.
Ontdekking
We weten nog nog niet zo lang van het bestaan van lichtende nachtwolken af; voor het eerst werd dit prachtige fenomeen in 1885 ontdekt, na de krachtige uitbarsting van de vulkaan Krakatau in voormalig Nederlands-Oost-Indië gezien. Deze uitbarsting had een een verwoestende uitwerking en spoot as dwars door de troposfeer hoog de lucht in. Het zou kunnen dat het vulkanische puin dat hoog de atmosfeer in werd geschoten een trigger was voor deze lichtende nachtwolken. In 1887 werden lichtende nachtwolken voor het eerst op beeld vastgelegd door Otto Jesse. Hij heeft dit fenomeen verder bestudeerd en ze de naam "noctilucent" gegeven. Sindsdien is er veel onderzoek gedaan naar dit zeldzame wolkensoort. Tegenwoordig is het duidelijk dat deze wolken niet alleen door stof van vulkanische activiteiten veroorzaakt worden, maar ook door bijvoorbeeld stof afkomstig van meteorieten.
Alle ingrediënten voor lichtende nachtwolken
Lichtende nachtwolken bestaan uit ijskristalletjes en komen op ongeveer 80 km hoogte in de mesosfeer voor. Daarmee zijn ze ook de hoogst voorkomende wolken in de atmosfeer, hoger dan dit komen er geen wolken voor. Ze zijn alleen zichtbaar als aan een aantal specifieke voorwaarden is voldaan.
Hierboven kun je goed zien hoe hoog de lichtende nachtwolken zitten. Het is de hoogste wolkensoort.
Het spreekt voor zich dat het helder moet zijn om ze vanaf de grond te kunnen waarnemen. Ook moet er op die hoogte in de atmosfeer voldoende waterdamp en stof aanwezig zijn. Het stof is vaak afkomstig van oude meteorieten waarvan de minuscule deeltjes nog in de dampkring rondzweven. Het moet goed koud zijn in die luchtlaag; kouder dan min 90 graden. Op deze manier kan de waterdamp bevriezen op de stofdeeltjes en vormen zich ijskristallen. Zodra de zon onder de horizon is, weerkaatsen deze ijskristalletjes het zonlicht. De eventuele wolken in de troposfeer die we allemaal kennen kleuren zwart, maar de lichtende nachtwolken geven prachtig licht. Ze zijn niet de hele nacht zichtbaar, omdat de zon in het diepste deel van de nacht te ver achter de horizon verdwijnt, maar tot middernacht en vanaf een uurtje of 4 's nachts zijn ze vaak wel mooi zichtbaar. 
Op deze afbeelding kun je goed zien hoe het komt dat de zon deze wolken nog van de onderkant kan beschijnen terwijl de zon al onder is.
Normaal zijn lichtende nachtwolken vaak kleurloos of blauw, maar rood- of groen getinte wolken kunnen soms ook voorkomen. De kenmerkende blauwe kleur komt van de absorptie van ozon door de zonnestralen. Ze kunnen een verscheidenheid van patronen en vormen hebben zoals strepen, en draaikolken, maar het meest zie je in deze wolken de golfstructuur terug. Dit komt omdat het op 80 km hoogte ontzettend hard waait. Niet overal op aarde zijn de lichtende nachtwolken te zijn; ze tijdens de korte nachten zichtbaar tussen 50° en 70° Noorder- of Zuiderbreedte. Ze zijn dus ook op het zuidelijk halfrond te zien, maar dan van midden november tot midden februari. Op het noordelijk halfrond wordt dit fenomeen wel duidelijk meer gespot. Dichterbij de polen is het niet donker genoeg om deze wolken tijdens de zomer waar te nemen.
Archieffoto
Relatie tot klimaatverandering
Uit onderzoek blijkt het dat de recente ontdekking en de toenemende verschijning van lichtende nachtwolken gelinkt is aan klimaatverandering. Door het toenemende broeikaseffect wordt het dekentje rondom de aarde dikker en blijft er meer warmte hangen in de troposfeer. Doordat de troposfeer minder warmte laat ontsnappen richting de ruimte koelt de mesosfeer juist verder af. Een lagere temperatuur betekent dat waterdamp nog sneller en makkelijker op stofdeeltjes kan vriezen met als gevolg vaker lichtende nachtwolken!
Weersverwachting lichtende nachtwolken?
Het is lastig te bepalen wanneer lichtende nachtwolken precies hun verschijning gaan maken. Vaak kan dat pas een uur voordat ze verschijnen! Maar het is nu wel de tijd dat dit fenomeen weer op het noordelijk halfrond te zien zijn. In juni en juli is de kans het grootst en hoe verder noord, hoe beter. Na zonsondergang kunnen ze een paar uur te zien zijn in westelijke kijkrichting, een paar uur voor zonsopkomst moet je juist naar het oosten kijken om te zien of ze hoog in de licht glinsteren. Bij opklaringen is het dus handig de lucht een beetje in de gaten te houden. En als deze bijzondere lichtende nachtwolken dan weer een keer te zien zijn, vergeet dan niet foto's te maken en ze naar Buienradar te sturen. Dat kan via deze link.
geschreven door : Magdel Erasmus en Amara Onwuka
