Klimaatverandering is de verandering van het gemiddelde weer of klimaat over een wat langere periode. Hedendaags wordt klimaatverandering voornamelijk veroorzaakt door menselijke activiteiten. Rond dit onderwerp zijn er veel vragen en soms wel onzekerheden.
Wat is het verschil tussen klimaatverandering en de opwarming van de aarde?
Klimaatverandering gaat om het klimaat in een bepaald gebied of over de hele wereld dat verandert. Deze verandering kan bijvoorbeeld zijn hogere of lagere temperaturen, meer of minder jaarlijkse neerslag, verschillen in luchtvochtigheid of de heersende windrichting, of zelfs een combinatie hiervan. Een dergelijke verandering zorgt dan bijvoorbeeld voor verwoestijning, draslanden, overstromingen, om maar een paar te noemen. Klimaatverandering gaat vaak om veranderingen over een langer periode en dus niet om dagelijkse of seizoenveranderingen.
Het meer van Tsjaad: het meer verloor tussen 1987 en 2005 meer dan 90% van zijn oppervlakte. (bron: NASA)
De opwarming van de aarde is de stijging van de wereldtemperatuur sinds de pre-industriële periode. Het gaat dus alleen om de temperatuur van de aarde die stijgt als gevolg van menselijke activiteiten. Een stijgende wereldtemperatuur zorgt ervoor dat het klimaat verandert en vormt dus deel van klimaatverandering.
Hoe weten we hoe warm het op de aarde was in het verleden?
De kwikthermometer is in het begin van de 18de eeuw uitgevonden en tegen het midden tot het einde van de 19de eeuw werden de temperatuur op veel plaatsen in met name de Verenigde Staten, Europa en de Britse koloniën bijgehouden. Dat is met tijd op meer en meer plekken het geval geworden. Maar bijvoorbeeld voor gebieden waar er weinig mensen woonden of de technologie van temperatuurmeten er nog niet was, is het lastig, want sommige manieren van het meten van de temperatuur is primitief en zeker niet betrouwbaar.
Een kwikthermometer (bron: Anonimski via Wikipedia)
Om deze onnauwkeurige metingen om te zetten en te gebruiken voor een bepaling van de gemiddelde wereldtemperatuur in het verleden, hebben klimaatwetenschappers een zeer delicate analyse moeten uitvoeren. Ze hebben onder andere statistische modellen gebruikt om de gaten in de metingen te vullen. In dit hele proces is er rekening gehouden met bijvoorbeeld weerstations die van locatie veranderden of in de buurt van een stad waren, of om bijvoorbeeld de kenmerken van het materiaal dat gebruikt was om de meting te maken, in berekening te brengen.
Deze cijfers van het verleden zijn zeker niet helemaal waarheden, maar het geeft wel een goede schatting van de wereldtemperatuur in het verleden. De huidige wereldwijde temperatuurmetingen zijn gebaseerd op een veel bredere en op kwaliteit gecontroleerde reeks metingen, ook van schepen en boeien in de oceanen.
Waarom zijn er extreem koude uitbraken als de planeet opwarmt?
Soms zeggen de meteorologen dat extreem koude uitbraken zijn vanwege de opwarming van de aarde. Dat klinkt wel raar, maar toch is het waar. In dergelijke situaties komt de straalstroom om de hoek kijken. De straalstroom, een rivier van harde wind op zo'n 10 tot 12 kilometer rondom de 50e breedtegraad, heeft (soms) een groot effect op het weer in Nederland. Deze stroom verschuift van nature naar het noorden of het zuiden. Wanneer de straalstroom naar het zuiden verschuift, brengt hij ijskoude Arctische lucht met zich mee.
Dan is er nog ook de poolwervel. Dat is een nog ander weersysteem dat een ring rond de Noordpool vormt. Wanneer de poolwervel tijdelijk wordt verstoord, bijvoorbeeld door "op te breken", heeft de straalstroom de neiging om zuidwaarts te verschuiven. Dat betekent dus (extreem) koud weer in bijvoorbeeld delen van Europa of de Verenigde Staten. Uit een onderzoek blijkt dat deze verstoringen van de poolwervel vaker voorkomen in verband met een snel opwarmend en smeltend poolgebied. En dat is natuurlijk een gevolg van klimaatverandering.
Wat voor rol speelt vulkanen in de opwarming van de aarde?
Tijdens een vulkanische uitbarsting komen er soms kooldioxide en zwaveloxide vrij. Deze hoeveelheden zijn echter een stuk minder dan de hoeveelheid kooldioxide die vrijkomt vanwege menselijke activiteiten: mensen genereren zo'n 100 tot 300 keer meer kooldioxide dan wat er vrijkomt tijdens vulkanische uitbarstingen.
Foto van de Etna op Sicilië, Italië (Anita Steutel, 4 januari 2021)
Wordt het weer meer extreem dan de verwachting was?
Klimaatwetenschappers zeggen al lang dat de opwarming van de aarde de intensiteit en frequentie van extreem weer doet toenemen. En dat is nu al te zien! Maar wereldwijde klimaatmodellen kunnen nog niet op kleine schaal deze extreme weergebeurtenissen simuleren. De factoren die bijvoorbeeld leiden tot grotere en krachtigere orkanen of extreme hittegolven, zijn erg lokaal. Grootschalige computermodellen kunnen dat detailniveau gewoon nog niet aan.
Dat gezegd hebben, soms zijn er gebeurtenissen die zo abnormaal lijken dat wetenschappers zich afvragen of ze iets totaal nieuws en onvoorziens weerspiegelen, een hiaat in ons begrip van het klimaat, zoals de extreme hitte op Antarctica van een kort tijdje geleden.
De I.P.C.C. geeft zeker erkenning dat met klimaatverandering extreem weer vaker voorkomt. Maar ze kijken natuurlijk op grote schaal naar klimaatverandering, waardoor de samenvatting ervan meer naar de middenweg kunnen neigen. Er is al onderzoek gedaan naar de beoordelingen van het paneel uit het begin van de jaren 2000. Uit dit onderzoek blijkt dat de werkelijkheden erger zijn dan verwacht. Bijvoorbeeld de zeespiegelstijging, de temperatuurstijging en de intensiteit van regenval waren onderschat.
Brengt de productie van de batterijen voor elektrische auto's meer schade toe aan het milieu dan benzine auto's?
Er is geen twijfel dat de winning van metalen en mineralen die worden gebruikt in de accu's van elektrische auto's aanzienlijke kosten met zich meebrengt. Tijdens dit proces kunnen er zwaveldioxide en andere schadelijke gassen worden uitgestoten.
Daarnaast moeten elektriciteitsnetten nog veel schoner worden voordat elektrische auto's emissievrij zijn. Wel produceren de meeste elektrische auto's die tegenwoordig worden verkocht, aanzienlijk minder uitstoot dan de meeste benzine auto's. Het hangt er echter nog enorm van af hoeveel steenkool wordt verbrand om de elektriciteit op te wekken die ze gebruiken.
De batterij van een Nissan Leaf (bron: Tennen-Gas via Wikipedia)
En dan de laatste, maar waarschijnlijk de belangrijkste vraag... Wat kun jij doen om de gevolgen van klimaatverandering te minimaliseren?
Soms heerst er een misconceptie dat een individu niet veel voor het milieu en de opwarmde aarde kan doen, want het gaat toch om de grote bedrijven die de meeste broeikasgassen produceren. Maar dat is niet het geval. Jazeker moeten bedrijven en overheden veel doen om hun CO2-voetafdruk kleiner te maken, maar dat kun jij als individu ook doen!
Een bekende motto is "reduce, reuse, recycle" (verminderen, hergebruiken, recyclen). Dat klinkt misschien als een cliché, maar dat is wel iets waarmee een individu een verschil kan maken. Andere tips zijn:
- Doe vrijwillergswerk voor opruimacties in jouw omgeving
- Bespaar water: hoe minder water je gebruikt, hoe minder afvoer en afvalwater uiteindelijk in de oceaan terechtkomt.
- Koop verstandig: koop minder plastiek en neem herbruikbare boodschappentassen mee.
- Kies voor duurzaam: leer om slimme en duurzame voedingskeuze te maken.
- Gebruik duurzame gloeilampen: energiezuinige lampen verminderen de uitstoot van broeikasgassen. En zet ook de lichtschakelaar uit als je de kamer verlaat!
- Plant een boom: bomen zorgen voor voedsel en zuurstof. Ze helpen energie te besparen, de lucht te zuiveren en klimaatverandering tegen te gaan.
- Kies voor niet-giftige chemicaliën in huis en op kantoor
