"Een rivier van harde wind op z'n 10 tot 12 kilometer hoogte" - Misschien verwacht je niet dat dit een groot effect heeft op ons weer in Nederland, maar toch is het zo! In deze blog leggen we uit waarom hoe we de straalstroom kunnen koppelen aan het huidige weer.
Wat is het?
In deze blog bespreken we de straalstroom. Dat is in principe een band met zeer hoge windsnelheden op zo'n 10 tot 12 kilometer hoogte. Het kan er vaak hard waaien met windsnelheden van 100 tot 250 kilometer per uur. Soms kan het zelfs oplopen tot zo'n 400 km/u. Dat wil je uiteraard niet aan de grond hebben en dat gebeurt gelukkig ook niet. De straalstroom maakt een heel rondje om de aarde en is altijd aanwezig. Onze straalstroom ligt rondom de 50e breedtegraad. Dankzij de draaiing van de aarde, waait het in onze straalstroom altijd van west naar oost.
Een schets van het kronkelen van de straalstroom. Let op: dit is geen actuele situatie.
Een andere manier om de straalstroom te beschrijven, is als een soort "rivier" van wind. Soms volgt de straalstroom een (bijna) recht pad, maar soms meandert de straalstroom. Dat meanderen is vergelijkbaar met het meanderen van een rivier (die de vrije ruimte heeft in de natuur, uiteraard. Neem dus een rivier als de Waal niet als voorbeeld). De straalstroom kan dus kronkelen en daardoor op de ene plek zuidelijker of noordelijker dan elders liggen.
De straalstroom tekent de grens tussen de koude lucht boven de polen en warme lucht boven de (sub-)tropen. De harde wind is juist een gevolg van deze verschillen in temperatuur. Hoe groter die verschillen in temperatuur zijn, hoe sterker de straalstroom ook kan zijn. Een zwakkere straalstroom meandert in het algemeen wat makkelijker. De straalstroom is zowel op het noordelijk als zuidelijk halfrond te vinden.
Zon of regen? De straalstroom kan erg bepalend zijn!
Zoals al kort in de introductie is gezegd: de straalstroom is enorm belangrijk voor ons weer. Hoewel we goed of slecht weer vaak koppelen aan de aanwezigheid van hoge- en lagedrukgebieden, kunnen we eigenlijk nog wat verder uitzoomen. De straalstroom bepaalt namelijk grotendeels juist de ligging van die drukgebieden en daardoor ook ons weertype. Ook zorgt de straalstroom (en vooral het het kronkelen daarvan) voor het ontstaan en sterker worden van lagedrukgebieden. Daarentegen kan het ook andersom zijn en kan een lagedrukgebied in kracht afnemen ("opvullen") als gevolg van de straalstroom.
Soms kan de straalstroom een krachtig lagedrukgebied naar Nederland sturen. Dan waait het vaak (zeker aan de kust) flink door, of kan het soms zelfs stormen.
Het krachtiger worden ("uitdiepen") van lagedrukgebieden gebeurt op specifieke delen van de straalstroom. Daar wordt de lucht bovenin de atmosfeer als het ware weggehaald. Dit moet dan worden aangevuld door lucht van onder er weer bij te stoppen. De lucht stijgt hierdoor en er ontstaat dus een lagedrukgebied. Zolang er meer lucht bovenin wordt weggehaald dan onderin aan de grond wordt aangevuld, blijft het lagedrukgebied sterker worden. Het gevolg: het gaat rondom het lagedrukgebied harder waaien en de neerslag wordt vaak nog een stuk actiever.
Vooral in de winter, wanneer het verschil in temperatuur tussen de polen en (sub-)tropen groter is en de straalstroom dus krachtiger is, zorgt het ervoor dat we de ene na de andere storing krijgen en het dus erg wisselvallig wordt. Die lagedrukgebieden worden door de straalstroom met een hoog tempo onze kant op gestuurd. Het is als het ware de snelweg voor lagedrukgebieden. Dit is dan ook de reden dat vooral in de herfst en winter het wisselvallig is in Nederland.
Liggen we een keer aan de "goede" kant van de straalstroom, dan domineert vaak een hogedrukgebied ons weer. Dat wil nog wel eens droog en zonnig weer geven, al kan het in de herfst of winter nog wel eens grijs weer zorgen wanneer vochtige lucht boven Nederland stil blijft te hangen. Maar goed, de straalstroom hoeft dus niet altijd de boeman te zijn.
Zwabberen: koude lucht kan naar het zuiden zakken
Zoals je nu al weet, meandert de straalstroom dus. De ene keer gebeurt dat maar lichtjes en de andere keer is dat juist vrij duidelijk het geval. Dat laatste geldt ook voor het huidige weer in Nederland (en eigenlijk de rest van Europa). Juist nu is de straalstroom sterk aan het meanderen. Hierdoor kunnen lagedrukgebieden samen met arctische kou helemaal vanuit het noorden naar het zuiden zakken. Dat zagen we dit weekend ook gebeuren.
De ligging van de straalstroom vandaag. Hij kronkelt sterk op en neer en net west van Nederland gaat hij haast recht naar het zuiden. Hierdoor kwam een lagedrukgebied samen met arctische (koude) lucht naar het zuiden. Bron: ECMWF model, via WXcharts.
Dit weekend hadden wij al met al het onstabiele en (licht) winterse weer te danken aan de straalstroom die koude lucht pal naar het zuiden stuurde. Dat hebben we natuurlijk kunnen merken aan het winterse landschap waar wel (al dan niet een beetje onverwacht) mee te maken kregen.
Volgende week
Ook volgende week draait de straalstroom op volle toeren. Het wordt, naast maandag, een komen en gaan van actieve storingen. De zon gaat het dinsdag en woensdag bijzonder moeilijk hebben, er valt flink wat regen (al lijkt het gros in de nacht en ochtend te vallen) en het waait stevig door. Daarnaast wordt het zacht met maxima (en minima) van 9 of 10 graden. Opnieuw speelt de straalstroom hier een rol, gezien dan lagedrukgebieden vanuit het westen (en niet noorden) onze kant op worden gestuurd. Hierdoor komen we ook in wat warmere lucht terecht.
Conclusie: het wisselende weertype (dit weekend koud en licht winters, dinsdag en woensdag zacht en ronduit nat) hebben we dus eigenlijk te danken aan de lagedrukgebieden die door de straalstroom naar ons worden gestuurd. Ook komende week draait de straalstroom nog op volle toeren en wordt het dus flink wisselvallig. Een paraplu kan dan zeker helpen, maar misschien is een goede regenjas een beter idee als het (te) hard waait.
