Sinds eind juni 2023 is het in Nederland al extreem nat, in de tussentijd hebben we veel manieren langs zien komen hoe we Nederland vroeger en nu nog steeds droog houden. In deze blog gaan we in weerfoto’s langs molens, gemalen, pompen en nooddijken.
Extreem nat
We beginnen even precies een jaar geleden. Een jaar geleden zaten we namelijk in een uitzonderlijk lange reeks van gortdroge dagen. Dat was meteen ook de laatste periode dat we echt met landelijke droogte te maken hadden. In het weerstation De Bilt regende het tussen 12 mei en 20 juni 2023 helemaal niet. Dat is een reeks van 39 droge dagen waarin de regenmeter op 0,0 mm bleef steken.
Het hoogtepunt van de droogte in Den Helder (14 juni 2023). Het noordwesten is een regio die 's zomers vaak relatief droog is, omdat daar minder pittige onweersbuien ontstaan.
Na de zeer droge juni 2023 is het weer helemaal omgeslagen. Juli en augustus waren op de meeste plaatsen vrij nat, september was vrij droog, oktober t/m december verliep extreem nat, januari was ‘slechts’ vrij nat. Februari ’24 was opnieuw zeer nat, gevolgd door een normale maart en een zeer natte april. Mei is nu ook hard op weg om een regionaal extreem natte maand te worden, het noorden is tot dusver nog wel vrij droog. Tot het einde van de maand kan er nog 20 tot plaatselijk 65 mm regen bijkomen.
Oktober 2023 verliep recordnat, april 2024 eindigde op de 2de plaats, en volgens het KNMI belandde november 2023 op de 3de plaats.
In de circa 11 maanden sinds 20 juni viel er in De Bilt al 1263 mm regen, terwijl er normaal in deze periode 788 mm regen valt. Dat betekent dat er dus maar liefst 474 mm ‘te veel’ is gevallen. Deze neerslag viel in 895 uur tijd, we hadden de afgelopen 11 maanden 260 uur regen meer dan normaal. De extreem natte periode heeft niets te maken met “cloud seeding” (het kunstmatig opwekken van wolken of neerslag). De effectiviteit van deze techniek is nog in onderzoek, hoe (on)wenselijk deze techniek ook mag zijn. Deze extreem natte periode heeft wel te maken met klimaatverandering. Warmere lucht kan namelijk meer vocht bevatten, en zo tot meer en zwaardere buien leiden.
Recente overlast (24 mei 2024) in Zuid-Nederland.
Poldermolens in functie
In het begin werden molens gebruikt om laaggelegen delen van Nederland droog te pompen. Op veel plaatsen waren namelijk meren ontstaan, o.a. door het afsteken van turf. Molens worden nog maar op weinig plaatsen echt gebruikt voor het beheren van het waterpeil in polders. Bij Aarlanderveen zijn er nog een aantal molens die trapsgewijs telkens het water uit de polder iets hoger omhoog pompen. Op deze manier lopen de polders rond de Nieuwkoopse plassen niet onder water. De rest van de molens worden vooral voor de productie van meel gebruikt.
De molens bij Aarlanderveen (2022).
Gemalen
Na windmolens zijn gemalen de functie van poldermolens meer en meer over gaan nemen. Een bekend gemaal is het Woudagemaal. Het is het grootste stoomgemaal ter wereld. Dit Friese gemaal staat bij hoge waterstanden nog steeds aan. Tijdens de extreem natte november moest dit gemaal wederom bijspringen.
Het Woudagemaal bij het Friese Lemmer (4 november 2023). Het gemaal was in november in functie om overtollig water weg te pompen uit de Friese boezems.
Een ander gemaal met een bijzondere connectie met het weer is het Cruquiusgemaal, dit gemaal is gebruikt om het Haarlemmermeer leeg te pompen. Het gemaal is vernoemd naar Nicolaus Cruquius, want Cruquius was één van de bedenkers van die drooglegging. Nicolaus Cruquius is ook één van de grondleggers van de moderne meteorologie. Lees in de volgende blogs meer over de andere grondleggers van de meteorologie: Aristoteles, Buys Ballot, "Snowflake" Bentley en Luke Howard "naamgever van de wolken". Nicolaus Cruquius begon al eind 1705 met het nauwkeurig bijhouden van weermetingen. Dankzij hem hebben we in Nederland een uitzonderlijk lange meetreeks die loopt van 1706 tot de dag van vandaag.
Het Cruquius gemaal bij het Haarlemmermeer. Door Hanno Lans - Gemaal De Cruquius, CC BY 2.0
Moderne pompen: uitstroompijp
Een bijzondere manier om wateroverlast te verkleinen is door middel van uitstroompijpen. Op het strand zijn er een paar uitstroompijpen te zien waar het water uit het achterland naartoe gepompt wordt. In september 2023 moest deze uitstroompijp bijspringen bij het beheren van het waterpeil bij de glastuinbouw in de Westhoek.
Een vreemde constructie op het strand, dit is een uitstroompijp (24 september 2023).
Uiterwaarden
In de laatste tientallen jaren is de visie op waterbeheer veranderd. Zo zijn uiterwaarden verruimt in het programma “ruimte voor de rivieren”. Rond de jaarwisseling 2023-2024 hadden we ook te maken met een forse hoogwatergolf, waardoor talloze uiterwaarden kolkend volliepen.
Een hoogwatergolf laat de uiterwaarden van de Waal vollopen (28 en 29 december 2023).
Noodoplossingen
Echter, een recordnat 2023 was zó uitzonderlijk dat er naast oplossingen uit het pakket “ruimte voor de rivieren” ook noodoplossingen nodig waren. Zo draaiden pompen in januari 2024 overuren om de Linge op peil te houden.
Na hevige regenval was de waterstand van de Linge dusdanig hoog dat extra maatregelen nodig waren (14 januari 2024).
Vanuit de Rijn kwamen meerdere hoogwatergolven Nederland binnen. Een deel van dit water stroomde door de IJssel. Aan de andere kant van ons land stuwde een harde wind veel Noordzeewater op tegen onze kust. Daardoor kon o.a. het Markermeer geen water meer kwijt. Het liep daardoor vol boven het alarmpeil. Bij Deventer en Volendam waren begin januari zandzakken nodig, het water liep op de meeste plaatsen nét niet de kade over.
In Deventer krijgt het versterken van de kade veel bekijks, de IJssel zat slechts enkele centimeters af van het peil waarbij het de kade overstroomt. Gelukkig kwam het net niet zover (rond jaarwisseling 2023-24).
Het water van het Markermeer dreigt te overstromen, zandzakken zijn nodig om de achtergelegen huizen te beschermen (rond jaarwisseling 2023-24).
