Wat als we een manier bedachten waarop we de wolken namen kunnen geven op basis van herkenbare wolkenvormen… Dat moet Luke Howard gedacht hebben rond 1800. Hij ging aan de slag en bouwde een classificatie voor wolken. Wie is Luke Howard? Waarom is hij ook één van de grondleggers van de weerkunde? Hoe werkt zijn wolkenclassificatie?
Luke Howard
Net zoals bij Buys Ballot (blog over Buys Ballot) had Luke Howard een passie voor het weer, maar had hij een ander beroep. Howard ontwikkelde medicijnen als farmaceut, in zijn vrije tijd was hij echter met het weer bezig. Zijn passie voor wolken en het weer begon op jonge leeftijd en ging nooit meer weg, hij was een soort "Luke Skytalker". Hij wordt omschreven als weeramateur, maar in die tijd waren er natuurlijk ook nog vrijwel geen professionele weermensen. De meteorologie had zich immers toen ook nog niet tot wetenschap ontwikkeld.
Een portret van Luke Howard (bron afbeelding: publiek domein).
De bedenker van de cumulus, stratus en cirrus
Luke Howard was geboren in Londen, waar hij ook het grootste deel van zijn leven woonde. In 1783 raakte hij gefascineerd door wolken en het weer. In dat jaar zorgde een vulkaanuitbarsting in IJsland in heel Europa voor bizarre kleuren bij zonsopkomst en -ondergang. Thuis bouwde hij in de achtertuin van zijn ouders een eigen weerstation. Hij hield zijn eigen weerwaarnemingen al bij tussen 1801 en 1841. Zijn waarnemingen geven ook een bijzonder inkijkje in het stadsklimaat van de vroege 19de eeuw, veranderde de stad in die tijd al het weer? Howard vond al in 1833 dat het in de stad ’s nachts warmer is dan daarbuiten. Daarmee was hij zijn tijd ver vooruit.
Op jonge leeftijd schreef hij zijn “Essay on the Modification of Clouds”. In dit werk legde hij zijn idee uit om wolken namen te geven. Hij inspireerde zijn wolkenclassificatie op de classificatie van planten en dieren, die in die tijd ook gloednieuw was. Hij publiceerde zijn methode in 1803. In zijn artikel moest Luke zijn classificatie verdedigen tegenover wetenschappers die er geen nut in zagen om iets zo veranderlijk als wolken te classificeren. Je kan je wel afvragen hoe de mensheid al honderdduizenden jaren naar de wolken kijkt, en er al die tijd waarschijnlijk nooit veel verschillende namen voor heeft gehad.
In zijn artikel stonden ook allemaal plaatjes van wolkensoorten, zoals hieronder te zien. De tekeningen van de wolken zijn van Howard zelf, de landschappen liet Howard er door een schilder bij tekenen.
Bron afbeelding: publiek domein.
Hoe werkt de wolkenclassificatie van Howard?
Luke Howard introduceerde het idee dat wolken gesorteerd kunnen worden afhankelijk van de vorm en de hoogte waarop ze voorkomen. In de eerste versie waren er maar 4 wolkensoorten, namelijk: Nimbus, Cirrus, Cumulus en Stratus. In overleg met andere wetenschappers heeft Howard zijn classificatie later uitgebreid.
Uiteindelijk koos hij ervoor om 3 lagen te definiëren: lage, middelbare en hoge bewolking. Hij koos ook voor 3 basisvormen. De classificatie gebruikt dus 3 wolkenvormen en 3 wolkenhoogtes om wolken in verschillende soorten te verdelen. Alle woorden die we gebruiken komen uit het Latijn. Hieronder een snel overzicht van de namen of toevoegsels die we gebruiken:
Hoogte:
1. Als wolken in de laagste luchtlaag voorkomen voegen we niets toe.
2. Als wolken in middelhoge luchtlagen voorkomen voegen we “alto-” aan de naam toe. Altus betekend “hoog” in het Nederlands.
3. Als wolken in de hoogste luchtlaag voorkomen gebruiken we “cirrus” of “cirro-”. Cirrus betekend “harig” in het Nederlands.
Vorm en structuur:
1. Als wolken opbollen gebruiken we “cumulus” of “cumulo-”. Cumulus betekend “stapel” in het Nederlands.
2. Als wolken weinig vorm of structuur hebben noemen we dat “stratus” of “strato-“. Stratus betekend “gelaagd” in het Nederlands.
3. Als wolken voor neerslag zorgen gebruiken we “nimbus” of “nimbo-“. Nimbus betekend “wolk” in het Nederlands.
Je merkt dus dat de basis vrij simpel is, we hebben eigenlijk maar 3 regels voor de hoogte, en 3 voor de vorm. Deze kunnen we nu samen gaan combineren tot onze basisset wolkensoorten. Hieronder zie je daar een overzicht van:
Rechts zie je een cumulonimbus. In het midden zie je alle andere standaard wolkensoorten.
Meer informatie over de wolkensoorten vindt je in deze blog.
Een Franse wolkenclassificatie
We zien de huidige wolkenclassificatie als vanzelfsprekend, maar dat was het niet. Tegelijk met Howard ontwikkelde de Franse bioloog Jean-Baptiste Lamarck zijn eigen wolkenclassificatie. In plaats van de Latijnse woorden, gebruikte Lamarck Franse woorden. Lamarcks methode bereikte nooit de bekendheid van Howards methode. Dit is ook vanwege de relatieve eenvoud van Howards methode. Vandaag de dag is Lamarcks werk binnen de meteorologie zo goed als vergeten. Stel je voor dat we een heel ander systeem gehad hadden.
Nog steeds in ontwikkeling?
Was de wolkenclassificatie in 1803 al meteen helemaal klaar? Nee. Ruim 50 jaar later is de classificatie nog uitgebreid met allemaal samenstellingen zoals altocumulus. Ook werd de wolkensoort “nimbus” vervangen door “nimbostratus”. In 2017 werden er zelfs nog nieuwe wolkensoorten bijgevoegd, maar de basis van de classificatie is echter al bijna 225 jaar hetzelfde. In de kern gebruiken we vandaag de dag nog steeds de uitvinding van Luke Howard.
