Het bijna natste voorjaar tot nu toe… Ja, het leek een paar weken geleden wel alsof er nooit meer een einde zou komen aan al die regen! Nou, dat einde is er nu gekomen: en hoe. Regen staat voorlopig niet meer op het programma en boeren zijn alweer aan het sproeien. En hoe zit dat eigenlijk met die noordenwinden de hele tijd? Klimaatverandering blijkt een rol te spelen.

Omslag

Waar we de afgelopen maanden inderdaad veelal te maken hadden met regenachtig weer buiten, is dit plots omgeslagen naar droogte. Een paar weken geleden schreven we nog over deze zogenaamde “slechte lente”, maar ondertussen staat er voor de komende 1,5 week geen druppel hemelwater meer in de weerkaarten.

Figuur 1: De komende 8 dagen blijft het zo goed als zeker helemaal droog. Daarna gaan enkele lijntjes wel omhoog met kansen op wat regen, maar veel is het nog niet. De meeste berekeningen geven gewoon droog weer.

Dat alles heeft te maken met een groot hogedrukgebied ten westen van onze omgeving. Deze heeft zich daar de afgelopen dagen genesteld en is niet van plan snel weer te vertrekken.

Figuur 2: Een groot hogedrukgebied boven West-Europa. De vraag is nu hoe lang dit hogedrukgebied op deze plek blijft liggen.

Hoe anders is de situatie opeens in Zuid-Europa: waar ze eerst al maandenlang tekorten kenden qua regenval, noodtoestanden werden afgekondigd en zelfs zwembadjes niet meer verkocht mochten worden, kennen ze nu zware regen- en onweersbuien en Italië kampt zelfs met zware overstromingen. Overigens is dit geen oplossing voor het uitgedroogde zuiden: het is zoveel water dat bijna alles meteen wordt afgevoerd door rivieren richting zee. Weinig water wordt maar opgevangen door de bodem, waar juist het probleem zit.

Noordenwinden

Het lijkt dus wel of het weerbeeld tussen Zuid- en Noord-Europa opeens volledig is omgedraaid. Dat niet alleen, sommige mensen valt ook op hoe lang we niet al te maken hebben met noordenwinden in Nederland.

Figuur 3: Het valt meerdere mensen op hoe lang we al in een patroon zitten met noordenwinden.

En ook de komende tijd blijft de wind maar uit de noordwest tot noordoosthoek waaien. Verrassend consistent dus. En het zorgt ervoor dat we tot nu toe dit jaar nog niet echt hoge temperaturen gezien hebben. De eerste landelijke zomerse dag van 25 graden of meer (in De Bilt) moet nog komen. 

Figuur 4: Ook vandaag hadden we weer te maken met een noordoosten wind. 

Door die koele lucht waar we ons op dit moment in bevinden, kon het afgelopen nacht ook weer lokaal vriezen aan de grond. Doordat we voorlopig met deze circulatie te maken blijven hebben, is ook komende week nachtvorst niet uitgesloten.

Figuur 5: De minimumtemperatuur aan de grond (10 cm hoogte) afgelopen nacht. In Eelde (Groningen) vroor het met meer dan -2 graden.

Blokkade

Hoe kan het nu zijn dat dit soort weersomstandigheden zo lang kunnen aanhouden? Dit heeft vaak te maken met wat we “blokkades” noemen in de meteorologie. Dit zijn grote hogedrukgebieden die heel erg lang op dezelfde plek blijven hangen, waardoor het weerbeeld een tijd lang niet verandert. De ene plek blijft dus heel lang droog en zonnig, terwijl de andere plek veel regen te verduren krijgt. 

Figuur 6: Een blokkade in het weerpatroon. Het hogedrukgebied blijft lang op dezelfde plek liggen, waardoor lagedrukgebieden op afstand blijven.

Straalstroom

Cruciaal voor het kunnen optreden van blokkades is de straalstroom. De straalstroom is een “rivier van wind” die op grote hoogte waait. Deze moet namelijk niet al te sterk zijn. In dat laatste geval worden via deze wind allemaal lagedrukgebieden onze kant op gestuurd en hebben we te maken met heel veel regen (zoals afgelopen voorjaar). In deze blog leggen we daar nog meer over uit.

Figuur 7: De straalstroom op het noordelijk halfrond, een "rivier van wind" op grote hoogte (10 km). 

Als deze straalstroom verzwakt, kan een hogedrukgebied echter de kans krijgen om zich te nestelen boven onze omgeving. In het geval dat dit hogedrukgebied langere tijd op dezelfde plek kan blijven liggen, spreek je over een blokkade.

Laat zo’n gebeurtenis nou net op dit moment in de weerkaarten staan. Het hogedrukgebied ten westen van ons lijkt voorlopig niet van plan om te vertrekken, dus we blijven nog wel een tijdje dit droge weer houden, inclusief noordenwinden. 

"Blokkades komen vaker voor door klimaatverandering"

Komt dit nu vaker voor dan vroeger? Ja, zeggen wetenschappers van een internationaal onderzoeksteam onder leiding van Dim Coumou, KNMI’er en hoogleraar Klimaatextremen en maatschappelijke risico’s aan de Vrije Universiteit Amsterdam. 

Zij kwamen tot de ontdekking dat de snelle toename van het aantal hittegolven in Europa samenhangt met veranderingen in de luchtcirculatie. Dat extreme hitte en droogte vaker voor komen de afgelopen jaren zal niemand ontgaan zijn, maar ze zijn er nu ook achter gekomen dat de straalstroom hierin een grote rol speelt.

Periodes met dubbele straalstroom duren langer

We hebben hierboven uitgelegd dat de straalstroom meestal één rivier van wind is op hoogte, maar nu blijkt dat het er soms ook twee zijn. Hij splitst zich als het ware in tweeën, een noordelijke en een zuidelijke variant. Zodra dit gebeurt, ontvouwt zich tussen deze twee straalstromen een ideale plek voor blokkades om te ontstaan.

Het blijkt nu dat het aantal keren per jaar dat dit voorkomt niet echt veranderd is door klimaatverandering, maar de duur van deze periodes wel! Dat betekent dat de blokkade ook een stuk langer op zijn plek kan blijven liggen. Midden in de zomer kan dit dus voor extreme hittegolven en droogte leiden, maar ook in het voorjaar kan het voor droogte en een eentonig weerbeeld zorgen, zoals nu het geval is. 

Ze weten nog niet precies hoe het komt dat deze dubbele straalstroom nu langer aanhoudt, maar mogelijk komt het door de versnelde opwarming in het hoge noorden. Hoe groter het temperatuurverschil tussen de polen en de evenaar, hoe sterker de straalstroom, dus als dit verschil afneemt, neemt ook de straalstroom in kracht af. 

Het hele onderzoek van dit team van wetenschappers lees je hier.

Komende tijd: droogte op komst?

Ook de komende tijd lijken we dus met zo’n blokkade te maken gaan krijgen! De wind blijft voorlopig nog wel even uit de noordhoek waaien en regen staat dus niet in de kaarten. Dit zorgt ervoor dat de temperatuur niet al te hoog oploopt.

Figuur 8: De meerdaagse verwachting. Regen staat voorlopig niet op het programma en ook de windrichting is opvallend consistent. 

Wat wel oploopt, is het neerslagtekort! Na het ontzettend natte voorjaar, dreigt de toplaag van de bodem nu snel uit te drogen. Er verdampt namelijk wel veel water, door de hoge zonkracht en de aanwezige wind. Boeren zijn dan ook alweer aan het sproeien op sommige plekken. 

Figuur 9: Het actuele neerslagtekort in Nederland. De zwarte lijn (dit jaar) loopt snel op de komende 15 dagen. We gaan zelfs uitkomen op hetzelfde neerslagtekort als in 2018. Hopelijk krijgen we geen hete en droge zomer hierna, want dat zou voor de natuur niet goed zijn.

Gelukkig zijn de grondwaterstanden op dit moment goed aangevuld vanwege dit natte voorjaar. Deze situatie moet echter niet al te lang aanhouden… Zoals je hierboven kunt zien, zouden we over 2 weken op hetzelfde punt kunnen staan als in 2018 qua neerslagtekort: en we weten allemaal hoe dat jaar geëindigd is. Zo’n hete, maar vooral droge zomer zou meteen weer voor een enorme aanslag op onze watervoorraad zorgen, die net is hersteld van de vorige droge zomers!

Zeker weten hoe lang zo’n blokkade aanhoudt doen we dus niet, het kan ook plotseling weer omslaan in een wat wisselvalliger weertype. Voor de natuur is het wel te hopen dat dit gaat gebeuren. Voor nu kunnen we alleen afwachten…