Wie wel eens na een zonnige, zomerse dag vanaf het platteland de stad in fietst, heeft het vast wel eens gemerkt: in de stad is het een stuk warmer dan de omgeving. Dit noemen we het stedelijk hitte-eiland effect. Je leest er meer over in deze blog!
Hitte-eiland effect
Het stedelijk hitte-eiland effect - op z'n Engels het Urban Heat Island effect (UHI) - is het fenomeen waarbij het in steden warmer is dan in het omliggende landelijke gebied. Vooral in de zomer speelt het een rol: sommige steden in Nederland zijn gemiddeld over de zomer meer dan twee graden warmer dan het platteland. Op heldere, windstille zomerse dagen kan de UHI intensiteit zelfs tot wel 10 graden bedragen in de vroege ochtend! Rotterdam spant in Nederland de kroon, daar vinden we over het algemeen het grootste hitte-eiland effect.
In steden kan het soms meerdere graden warmer zijn dan op het platteland.
Rotterdam is de stad met het sterkste hitte-eiland effect in Nederland, wat niet verwonderlijk is met zoveel beton en asfalt. (foto: Arjan Eikelenboom)
Wat is de oorzaak?
Een belangrijke oorzaak ligt bij de donkere ondergronden in de stad. Materialen zoals asfalt, beton en steen hebben een lage albedo – dat betekent dat ze weinig zonlicht terugkaatsen en juist veel warmte opnemen. Gras of lichte oppervlakken daarentegen hebben een hogere albedo en warmen daardoor minder sterk op. Misschien heb je het zelf wel eens gemerkt: op een hete zomerdag voelt asfalt onder je blote voeten gloeiend heet aan, terwijl het gras ernaast veel koeler aanvoelt. In steden, waar grote oppervlakkes uit asfalt en beton bestaan, kan de temperatuur dus flink oplopen – vooral op pleinen of straten met weinig groen.
Een tweede factor zijn de zogenaamde 'street canyons': smalle straten met aan beide kanten middelhoge bebouwing. De gebouwen warmen sterk op in de zon en stralen die warmte naar de straat uit. Daardoor komt de hitte van meerdere kanten tegelijk. Bovendien waait het er vaak minder, waardoor de warme lucht langer blijft hangen en minder snel wordt vervangen door koelere lucht.
Planten kunnen een verkoelend effect hebben via transpiratie: water verdampt via de bladeren, en door die verdamping wordt energie onttrokken aan de omgeving, waardoor de luchttemperatuur iets wordt getemperd. In steden zijn er echter relatief weinig planten, waardoor dit koelingsmechanisme maar beperkt kan optreden. Dit versterkt dus het hitte-eiland effect.
Op een plein zoals deze in Breda zal het op een zonnige zomerdag flink opwarmen. Het is een voorbeeld van een 'street canyon' met weinig groen. (foto: Henk Voermans)
Warmere nachten
's Nachts is het stedelijk hitte-eiland effect meestal sterker dan overdag. Waar het op het platteland goed kan afkoelen, wordt de warmte in de steden meer vastgehouden. De materialen in de stad hebben overdag namelijk veel warmte opgeslagen en blijven dit in de nacht uitstralen. Vaak is het temperatuurverschil het grootst aan het einde van de nacht. Als de zon eenmaal opkomt, warmen zowel de stad als het buitengebied snel op en worden de verschillen kleiner.
Het zijn vooral de warme nachten die gevaarlijk kunnen zijn voor de gezondheid van (kwetsbare) mensen. Wanneer de temperatuur in de stad ’s nachts nauwelijks daalt, krijgt het lichaam weinig kans om af te koelen en te herstellen van de hitte overdag.
Mist
Een bijkomend effect van de temperatuurverschillen in de nacht, is dat mist vaker voorkomt op het platteland dan in de stad. Om mist te laten ontstaan moet de lucht ver genoeg afkoelen. In landelijke gebieden lukt dat regelmatig, waardoor er in de zomer geregeld grondmist ontstaat boven bijvoorbeeld weilanden. In de stad blijft de temperatuur daarentegen hoger, waardoor de lucht vaak niet genoeg afkoelt om mist te vormen. Ook de afgelopen dagen zagen we deze verschillen soms in de vroege ochtend.
In de polders kon het gisterochtend genoeg afkoelen voor de vorming van grondmist. (foto: Joost Mooij)
Afgelopen nacht
Afgelopen nacht zagen we het stedelijk hitte-eiland effect ook weer in de praktijk. Gisteren was het in een groot deel van het land zonnig en in combinatie met windarme en heldere condities vannacht, liepen de temperatuurverschillen tussen stad en platteland flink op. Op de temperatuurkaarten hieronder is dit goed te zien. Gisteren was het vlak na zonsondergang in grote steden als Rotterdam en Utrecht nog 21 graden, terwijl het in de omliggende weilanden nog maar een graad of 17 was. Gedurende de nacht koelde het overal af, maar in de stad minder sterk: in de vroege ochtend was het in het Groene Hart een frisse 9 tot 11 graden, terwijl de temperatuur in Rotterdam bij 16 graden bleef steken. Op sommige plekken zijn daar zelfs minimumtemperaturen van 17 of 18 graden gemeten. Het stedelijk hitte-eiland effect bedroeg daarmee tot wel 6 graden, of nog iets meer. Wellicht kon je dus in Rotterdam zonder jas op de fiets stappen, terwijl je die in het buitengebied echt wel nodig had!
Temperatuurkaarten voor Zuid-Holland en omgeving afgelopen nacht. De steden zijn duidelijk te herkennen aan de rode/oranje kleuren, wat duidt op hogere temperaturen. Links: gisteravond 21 uur, rechts: vanochtend 7 uur. (bron: Meteociel)
Komende dagen
En dan de vraag: gaan we het stedelijk hitte-eiland effect de komende dagen ook weer zien? Het antwoord is: een stuk minder. We krijgen namelijk te maken met meer bewolking en buien, wat de temperatuurverschillen tussen stad en platteland tempert, zowel 's nachts als overdag. Het kan 's nachts niet meer zo sterk afkoelen als de afgelopen dagen. Verder gaat de wind flink toenemen richting het weekend, waardoor warmte die zich in steden ophoopt sneller zal worden 'doorgelucht'.
De weersverwachting voor de komende dagen.
