Actueel

Cumulus, cirrus of stratus?!

Annemarie Kroon, Zuiderwoude

Wolken: ze komen in allerlei vormen en formaten voor. Dus heeft ieder wolktype zijn eigen naam. Afgelopen dagen waren ze niet echt te zien, maar de komende dagen wel. Laten we even kijken welke kenmerken bij welke naam horen...

Wolken zijn eigenlijk alleen maar een verzameling van waterdruppels of ijskristallen. in de lucht is waterdamp aanwezig. Als de lucht genoeg afkoelt, kan deze waterdamp gaan condenseren en wordt het zichtbaar in de vorm van een wolk. Hoe kouder de lucht is, hoe minder waterdamp het namelijk kan bevatten en hoe makkelijker er wolken ontstaan. 

De lucht in de atmosfeer staat nooit stil, het is altijd aan het bewegen. Als de lucht met de waterdamp dan gaat stijgen, bijvoorbeeld door convectie of een storing (front), dan koelt de lucht af en kan de waterdamp condenseren. Het is dan ook niet voor niks dat een front wordt gekenmerkt door bewolking en soms ook regen. Het zijn juist de verschillende luchtbewegingen in de atmosfeer die de wolken allerlei vormen en maten laten aannemen.

Door de luchtbewegingen komen de wolken op enige hoogte in de atmosfeer voor: vanaf de grond (mist) tot aan de bovenzijde van de troposfeer (cirrus) en zelfs hoger dan dat (parelmoerwolken en lichtende nachtwolken). Maar de meeste wolken komen in het onderste deel van de atmosfeer (dus de troposfeer voor).

Atmosfeer_Opbouw_online_03.jpg

Wolken worden gekenmerkt door de hoogte waarop ze voorkomen. Er zijn 4 hoofdsoorten, namelijk strato-wolken (lage bewolking), alto-wolken (wolken op middelbare hoogte, dus tussen laag en hoog), cirro-wolken (hoge wolken) en cumulo-wolken (verticaal ontwikkelde wolken, dus van laag tot hoog).

Lage bewolking
Wolken die voorkomen tussen het aardoppervlak en 2 kilometer hoogte horen tot de categorie lage bewolking. De bekendste vorm hiervan is zogenaamde stratusbewolking: laaghangende en grijze bewolking wat vaak een groot oppervlak bedekt. Stratus betekent in het Latijn dan ook zoiets als ‘uitgespreid’.

20220416_Ton Wesselius_Zaandam_stratus.jpg
Foto: Ton Wesselius, Zaandam (16 april 2022)

Het is niet uitgesloten dat uit deze bewolking ook wat lichte regen of motregen kan vallen en het geeft dan ook vaak een druilerig en somber weerbeeld... Pas als er neerslag uit valt, plakken we eigenlijk het woordje 'nimbo' voor de naam en noemen we het in dit geval dus nimbostratus. Het woordje 'nimbus' verwijst in het Latijn dan ook naar neerslag.

Onder de categorie ‘lage bewolking’ vallen ook de wolkensoorten cumulus en stratocumulus. Een cumulus is simpelweg een stapelwolk. Als deze wolken zich een beetje uitsmeren, worden ze ook wel stratocumulus genoemd.

20220318_Martin Vye_Nijetrijne.jpg
Foto: Martin Vye, Nijetrijne (18 maart 2022)

Middelbare bewolking
In de laag (ongeveer) tussen 2 en 6 kilometer komt middelbare bewolking voor. Dat is ongeveer in het midden van de troposfeer. Voor deze wolkengroep gebruiken we het woordje ‘alto’, wat in het Latijn ‘hoog’ aangeeft. De bewolking bevindt zich dan ook hoger dan de stratusbewolking. We maken binnen deze groep onderscheid tussen altostratus en altocumulus. En zoals in de vorige wolkengroep al uitgelegd, betekent ‘stratus’ zoiets als uitgespreid. Altostratus is dan ook een uitgespreide laag bewolking op middelbare hoogte. Altocumulus, en de naam geeft het al aan, zijn eigenlijk ‘stapelwolken’ op wat grotere hoogte. Misschien ken je de naam ‘schapenwolken’ wel: dat zijn de altocumulus wolken! 

20200522_Karen de Geus_Schiedam.jpeg
Foto: Karen de Geus, Schiedam (22 mei 2020)

Hoge bewolking
Boven in de troposfeer (ongeveer tussen de 6 en 12 kilometer hoogte) komt de groep hoge bewolking voor. Vaak wordt er naar dit soort wolken verwezen als "sluierwolken" of "sluierbewolking". Dat is met name omdat de wolken op deze hoogte vaak eruit ziet als een sluier van bijvoorbeeld een bruid. Sluierbewolking is eigenlijk cirrusbewolking. De naam ‘cirrus’ komt uit het Latijn en betekent ‘haarlok’, want cirruswolken hebben vaak een draderige of harige structuur. 

20220416_Rian van Dijken_Groningen.jpeg
Foto: Rian van Dijken, Groningen (16 april 2022)

Óók in deze laag maken we hetzelfde onderscheid: cirrocumulus en cirrostratus. De structuur van deze wolken ziet er heel anders uit dan de wolken op de andere hoogtes. Op deze hoogte is het namelijk zó koud dat de wolken enkel uit ijskristallen bestaan. De zon komt hier vaak redelijk goed doorheen en soms levert dit indrukwekkende optische verschijnselen op.

En dan nog de bekende cumulonimbus...
Stapelwolken ontstaan vaak als lage bewolking. Bij een onstabiele atmosfeer kunnen deze cumuluswolken echter vaak steeds groter worden. Op een gegeven moment kunnen de wolken zo hoog zijn dat ze door verschillende lagen in de troposfeer voorkomen. Uiteindelijk groeien de cumuluswolken soms uit tot een cumulonimbus: de buienwolk. Dit is de wolk die we kennen van (onweers-)buien en heeft vaak een aambeeld. De cumulonimbus kan zijn wolkenbasis vrij dicht bij het oppervlak hebben terwijl de top helemaal naar het hoogste punt van de troposfeer stijgt!

20210521_Hennie Hidding-Huizinga_Roswinkel.jpg
Foto: Hennie Hidding-Huizinga, Roswinkel (21 mei 2021)

Meerdere wolkensoorten
Soms is alleen sluierbewolking te zien. Andere keren weer net stapelwolken. Maar er zijn zeker ook dagen met meerdere soorten wolken te zien op dezelfde tijdstip. Dat levert vaak interessante plaatjes op!

20220408_Ilse Kootkar_Den Helder.jpg
Foto: Ilse Kootkar, Den Helder (8 april 2022)

Bewolking de komende dagen
Vandaag is het nog zonnig, maar in de loop van de middag ontstaan er landinwaarts al enkele stapelwolken. Die verdwijnen vanavond weer, maar morgen trekken er later op de dag weer wolkenvelden over. En dan blijft het wisselend bewolkt met pas vanaf zondag kans op een enkele bui. Welke wolkensoorten spot jij?! Hieronder een overzichtje van de wolkensoorten op basis van de hoogte waarop ze voorkomen. 

uitleg_03.jpg


20-04-2022 om 12:00 door Magdel Erasmus

Een moment geduld aub...
Een moment geduld aub...