Als je gisteren de voetbalwedstrijd Portugal-Tsjechië hebt gezien is je misschien al wat opgevallen. Leipzig, waar de wedstrijd gespeeld werd, had namelijk te maken met een extreme onweersbui. Er werd hard gewerkt om het veld bespeelbaar te houden, en met succes. Maar ook op andere plekken in Frankrijk en Duitsland ging het goed los, met grote hagelstenen en zelfs tornado’s! In Nederland bleef de overlast gelukkig beperkt tot waterschade. We nemen de bijzonderheden van het weer van gisteren onder de loep.
Alle ingrediënten
Een noodzakelijk ingrediënt om überhaupt tot een onweersbui te komen is een zogenaamde ‘onstabiele’ atmosfeer. Die onstabiliteit ontstaat door temperatuurverschillen op verschillende hoogtes. Warme lucht stijgt op en dat betekent dat als het aardoppervlakte opwarmt door de zon, het kan gebeuren dat ‘pakketjes’ lucht zo erg opwarmen dat ze gaan stijgen. Er ontstaat zo een luchtstroom omhoog die uiteindelijk een wolk gaat vormen. Een ander vereiste voor het ontstaan van onweersbuien is vocht. Als de lucht extreem droog is wordt het een stuk lastiger om onweerswolken te laten ontstaan. Vaak is er nog meer nodig voor het ontstaan van onweer: een trigger. Deze trigger kan van alles zijn, een berg bijvoorbeeld, of een (zwakke) storing. Deze trigger zorgt er dan voor dat de onstabiliteit die aanwezig is ook daadwerkelijk gebruikt kan worden om een onweersbui te vormen.
Voor een zware, langdurige onweersbui is ook dynamiek een vereiste. Dat wordt geleverd door zogenaamde ‘windschering’. Dit is het verschil in windkracht en -richting met hoogte. Bij grote verschillen, en dus een hoge windschering, houdt een bui zichzelf makkelijker in stand. Bij zeer hoge windschering ontstaat het zwaarste type onweersbui: de supercell. Bij zo’n onweersbui draait een stijgende stroom lucht de bui in. Deze supercells worden vaak geassocieerd met hagel en tornado’s.
Gisteren was er eigenlijk een perfecte cocktail van deze omstandigheden aanwezig boven, met name, Frankrijk en Duitsland. Warme en vochtige lucht uit het Middellandse Zeegebied hing over de region en op grote hoogte stond er een sterke wind uit het zuidwesten. Die wind zorgde voor de benodigde windschering. Een kleine storing bracht het laatste ingrediënt: de trigger. Dit was de combinatie die verantwoordelijk is voor het extreme weer van gisteren.
Op dit kaartje staan alle meldingen van extreem weer. Het is duidelijk te zien welke koers de zware onweersbuien in het oosten van Duitsland hadden.
Een rare krul op de radar
Eén van de meest opvallende verschijningen in het meteolandschap van gisteren was een krul op de radar boven Duitsland. De krul had wat weg van het neerslagpatroon dat we vaak zien bij een lagedrukgebied. Dit exemplaar was echter veel kleiner dan een normaal lagedrukgebied in onze regio. De schuldige: een ‘Mesoscale Convective Vortex’. Eigenlijk kun je dat zien als een kleinschalig lagedrukgebied. Het ontstaat in een gebied met sterk georganiseerde convectie, dus waar de luchtstromen in buien veel interactie met elkaar hebben. De boel kan dan gaan draaien om een kern heen en dat vormt de krul die we op de radar konden zien. Vaak duren zulke fenomenen meerdere uren waarbij de onweersbuien steeds opnieuw activeren. Dat gebeurde ook gisteren, in de loop van de middag verdween de kern van de vortex, maar de oostflank bleef actief en produceerde enkele zware onweersbuien.
Het radarbeeld van gisteren. De mesoscale Convective Vortex is te zien bij de zwarte pijl. Een supercell bij Düsseldorf zie je bij de rode pijl. Boven het zuidoosten zie je ook goed de band met intensieve neerslag hangen die voor wateroverlast zorgde.
Supercells
Onweersbuien van de zwaarste categorie werden niet allen bij de vortex waargenomen. Ook in Frankrijk en zelfs vlak over de grens bij Düsseldorf zijn supercells voorgekomen. In ieder geval twee van deze buien hebben een tornado aan de grond gezet, één in Frankrijk en één in Duitsland. Ook kwamen er meldingen binnen van grote hagel, met name in het oosten van Duitsland, maar ook in Luxemburg was een supercell met flinke hagel actief. Hagelgroottes van rond de 5 centimeter werden in Duitsland waargenomen! In Nederland kwam het niet tot dit soort extreme buien, toch was er overlast. Dat kwam doordat een gebied met vrij intensieve neerslag urenlang over dezelfde regio’s in het zuidoosten trok. Qua neerslagintensiteit was dit niet zo noemenswaardig, maar doordat de buien maar over bleven trekken accumuleerde de neerslag tot niveaus die toch tot overlast hebben geleid. Het mag in ieder geval duidelijk zijn dat gisteren een extreme weer dag was in ons deel van Europa. 
De tornado die in Frankrijk geobserveerd werd. Hier is een link naar het filmpje.
Nog een ronde?
Het gebied met extreem weer ligt vandaag in de buurt van de Baltische staten. Toch is er in Oost-Frankrijk en het zuiden van Duitsland ook nog een reëel gevaar op zwaar onweer vandaag. Ook morgen staat er zwaar weer in de verwachting voor delen van Frankrijk, Duitsland en de Alpen; even opletten dus voor de vakantiegangers. Vrijdag ziet er momenteel het meest extreem uit, zeker in het zuidoosten van Duitsland lijkt dan opnieuw kans te zijn op zware supercells.
Ook in Nederland neemt de kans op onweer en hagel dan flink toe. Met name in de noordoostelijke helft zitten we dan in onstabiele lucht die relatief warm en vochtig is. Een klein lagedrukgebied zal vervolgens het zetje geven om onweersbuien te laten ontstaan. Hoeveel dynamiek aanwezig is is nog even de vraag, het lijkt er momenteel niet op dat we, zoals onze buurlanden, met supercells te maken krijgen, maar lokaal zou het wel tot stevige onweersbuien kunnen komen.
