Soms op een sombere dag prikt de zon door de bewolking en dan zijn er prachtige wolkenstralen te zien. Maar dat is niet altijd het geval in dergelijke situaties. Er zijn bepaalde ingrediënten nodig...
Wolkenstralen, ook wel Jakobsladders of zonneharpen genoemd, zijn zonnestralen die ontstaan als de zon net boven of onder een wolkenlaag staat, vaak tijdens de schemering. Ze zijn waarneembaar wanneer het contrast tussen licht en donker het duidelijkst is. De officiële naam ervoor is crepusculaire stralen, afkomstig van het Latijnse woord crepusculum dat schemering betekent.
Vooral als het contrast tussen licht en donker het duidelijkst is, zijn wolkenstralen waarneembaar. Foto: Bram Wennekes, Ellecom (5 februari 2024)
Hoe ontstaan deze wolkenstralen?
Als een invallende lichtbundel van de zon door een gat in de omgeving met voldoende schaduwpartijen straalt, wordt dit weerfenomeen waargenomen. De schaduw kan afkomstig zijn van wolken, bergtoppen of bomen in een park of vochtig herfstbos. Om het effect van wolkenstralen te creëren, moet het licht worden verstrooid door bijvoorbeeld sneeuw, regen, stof of luchtmoleculen (ook wel diffractie van licht genoemd).
Foto: Roelie van der Vegt, Hellendoorn (5 februari 2024)
Lijnperspectief
In werkelijkheid zijn wolkenstralen ongeveer parallel aan elkaar, maar omdat we ze meestal vanaf het aardoppervlak waarnemen, lijken ze vanuit één punt aan de hemel uit te waaieren. Als je ze echter vanuit de ruimte bekijkt, zijn deze stralen duidelijk bijna parallel:
Wolkenstralen gezien vanuit de ruimte. Vanaf links komt het zonlicht tegen de wolken aan. De crepusculaire stralen/wolkenstralen zijn ongeveer parallel en strekken vanaf de wolken naar rachts. Foto: NASA Earth Observatory
Jakobsladders of zonneharpen?
Jakobsladders en zonneharpen zijn eigenlijk precies hetzelfde. De term zonneharpen wordt vaak gebruikt als er in het bos bundels zonlicht door de bomen heen priemen. Maar het wordt ook gebruikt bij wolkenstralen, oftewel zonlicht dat door de wolken heen schijnen. Het ziet er bijna uit als "nevelstralen" en dat geeft ook een idee hoe deze stralen ontstaan: als er veel vocht in de lucht zit wordt het zonlicht verstrooit en vormt er een zonneharp. Het komt vaak voor als er de vorige veel regen is gevallen.
Foto: Ilse G, Vierhouten (17 oktober 2023)
Foto: Rob Beckers, Afferden (24 augustus 2023)
De term Jakobsladder is ontleend aan het verhaal in Genesis in de Hebreeuwse Bijbel. In het verhaal zag Jakob in een droom een ladder die tot in de hemel reikte, waarop Gods engelen afdaalden en omhoog klommen. Deze benaming van wolkenstralen wordt meestal alleen gebruikt voor zonnestralen die door de wolken naar beneden komen. Voor wolkenstralen die door de wolken naar boven stralen, wordt het woord schemeringsstralen gebruikt. Samen vallen ze allemaal onder de term "crepusculaire stralen".
Schemeringsstralen. Foto: Wim van de Bovenkamp, Stellendam (11 augustus 2023)
Anticrepusculaire stralen
En dan is er ook nog iets als "Anticrepusculaire stralen". Deze stralen zijn nog zeldzamer te zien als Jakobsladders. Anticrepusculaire stralen komen voor als wolkenstralen zich uitstrekken over de lucht en samenkomen op een punt precies tegenover de zon, oftewel het tegenpunt van de zon. Ook deze stralen zijn bijna parallel met als oorsprong gaten in het wolkendek.
Foto: Wouter van Bernebeek, Nijmegen (15 oktober 2023)
Komende dagen nog meer jakobsladders?
Vandaag zijn er wat wolkenvelden, maar ook hier en daar wat zonnige momenten. Morgen is het meest bewolkt met zelfs wat winterse neerslag en dan met name in het noorden. Daarna houdt de bewolking vaak de overhand. Maar hier en daar kan de zon even doorbreken en met een beetje geluk is dit magische weerfenomeen dan weer te zien!
