Het is al sinds 18 december erg zacht en wisselvallig. De jaarwisseling was zelfs recordzacht. Dit zachte weer hebben we momenteel mede te danken aan een zeer sterke poolwervel. Hierdoor staat er hoog in de atmosfeer een harde westelijke wind die storingen met regen en zachte lucht naar ons land brengen. Door een SSW kan dit patroon doorbroken worden. Maar wat is een SSW en raken we dan het zachte weer kwijt?
De atmosfeer
Voordat we de poolwervel gaan bespreken, laten we eerst even kijken naar de opbouw van onze atmosfeer. De atmosfeer bestaat uit 4 lagen, namelijk de troposfeer, de stratosfeer, de mesosfeer en de thermosfeer. Het weer vindt voornamelijk plaatst in de troposfeer. In de stratosfeer ligt de ozonlaag, die ons beschermt tegen ultraviolet zonlicht. De stratosfeer bevindt zich op ongeveer 10 tot 50 km boven het aardoppervlak. Daarboven (tot ongeveer 85 km hoogte) ligt de mesosfeer. Daar komen de vallende sterren en de lichtende nachtwolken voor. Het noorderlicht komt voor in de thermosfeer. Dat strekt van de mesosfeer tot ongeveer 600 km hoogte.
De atmosfeer
Hoewel het weer voornamelijk in de troposfeer plaatsvindt, zijn er hoger op enkele fenomenen die een grote rol spelen in het weer dichterbij het aardoppervlak. Eén hiervan is dus de poolwervel. Vanaf de bovenzijde van de troposfeer tot op ongeveer 30 km hoogte (in de stratosfeer) bevindt zich de poolwervel.
De poolwervel
Boven de polen op hogere hoogte (in de stratosfeer) ligt bijna altijd een groot lagedrukgebied met daaromheen een heel harde westelijke wind, genaamd de poolwervel. De harde winden zorgen ervoor dat koude, zware Arctische lucht als het ware op de noordpool gevangen blijft. Tijdens de winter is het verschil in temperatuur tussen de polen en de omliggende delen groter, waardoor de poolwervel nog krachtiger is. Op dit moment is deze bijna record krachtig en daarom is bij ons de aanvoer van storingen met zachte lucht en regen vanuit het westen zo dominant op de weerkaart.
De karakteristieke vorm van de poolwervel. Paars duidt het lagedrukgebied aan en bruin de hogedrukgebieden er rondom. (Bron: Wikipedia)
Een SSW
Soms komt het voor dat de poolwervel breekt. De harde westelijke wind neemt dan enorm af, komt stil te liggen of kan zelfs oostelijk worden. De kou die dan gevangen zit op de poolwervel kan soms 'ontsnappen' en uitlekken naar het zuiden. Dat kan flinke gevolgen hebben voor het weer bij ons, maar ook elders in Europa of de VS.
Dat de poolwervel kan breken komt door een plotselinge stratosferische opwarming, oftewel de SSW (kort voor "Sudden Stratospheric Warming"). Dat gebeurt zo'n twee tot drie keer per jaar. Er ontstaat door de warme lucht een hogedrukgebied. Het lagedrukgebied, wat de harde westelijke wind aanjaagt, moet dan verplaatsen.
Gevolgen van een SSW voor ons weer
Waar een koude-uitbraak plaatsvindt is afhankelijk van de positie van de drukgebieden. Dit kan in Europa zijn, maar ook in Noord-Amerika of Rusland. Het hoeft dus niet altijd in Nederland koud te worden na een SSW. Ook kan een verandering van het weer aan de grond nog weken op zich laten wachten. Het meest recente voorbeeld van een kou-uitbraak door een SSW was de winterse week in februari 2021. De kou-inval begon met sneeuw en uiteindelijk bleef het week dik vriezen en kwamen we massaal op de schaats. Deze ijzige week zal menigeen nog wel kunnen herinneren. Het breken van de poolwervel werd door het KNMI op 14 januari gemeld, het heeft dus nog 3 weken geduurd voordat de SSW het weer bij ons beïnvloedde.
De sneeuwstorm bij de kou-inval op 7 februari 2021.
In de eerste 45 dagen na een SSW zijn gemiddeld 3 ijsdagen in de Bilt tegenover een langjarig gemiddelde van 2 ijsdagen gemeten. De verschillen zijn echter groot, in januari 2019 werden er 2 ijsdagen gemeten na een SSW, terwijl in 2013 13 ijsdagen geteld werden in de eerste 45 dagen na de SSW. In 2021 waren dit er 7. We kunnen dus wel stellen dat een SSW gemiddeld gezien ons kouder weer brengt.
Gaat de poolwervel weer breken?
Kort gezegd; dat weten we nog niet. Op dit moment is de poolwervel op volle sterkte en voorlopig is een een split dan ook niet aan de orde. Op termijn zien we wel wat berekeningen die hinten op een SSW. Maar goed, dit is nog ver weg. En mocht er al een SSW gaan komen dan is het ook nog maar eens de vraag of die dit keer wederom ons weer kan gaan beïnvloeden. Het is in deze zachte tijd wel een ieniemienie strohalm voor de winterliefhebber.
