Op verschillende plaatsen kwamen op zaterdag 5 november meldingen van aparte wolkenluchten. Er waren namelijk opvallende 'gaten' te zien in het wolkendek! Dit zijn de zogenaamde 'pilotengaten', of 'fallstreak holes'. In deze blog leggen we je uit hoe deze wolken ontstaan.
De pilotengaten werden zaterdag vooral in het oosten gezien, onder andere in Gramsbergen, Nijverdal, Tubbergen (Overijssel), en in het Mantingerveld (Drenthe). Zulke pilotengaten worden wel een aantal keer per jaar gezien, maar het blijven toch wel bijzondere wolkenvormen om te zien.
De ijskristallen vallen uit een pilotengat in Gramsbergen.
Wat is een pilotengat?
Een pilotengat is eigenlijk niets anders dan een ijswolk die ontstaan is uit een wolkenlaag met vloeibare druppeltjes. De ijswolk zelf is mooi te herkennen een kleine cirkel zonder wolken, met daarin een de veerachtige structuur die naar beneden lijkt te vallen.
Hoe ontstaat zo’n gat?
Voor een pilotengat is het dus belangrijk om een dun wolkendek te hebben met vloeibare druppels. De temperatuur van deze vloeibare druppels moet wel onder nul liggen. Dit klinkt raar, maar in de lucht komen wolkendruppels met temperaturen onder 0 vrij vaak voor. Dit noemen we dan onderkoelde druppels. Doordat druppels in de lucht veel schoner zijn dan oppervlaktewater, bevriezen wolkendruppels pas bij veel lagere temperaturen (vaak pas bij -10 tot -30 graden).
Een tweede voorwaarde is dat de lucht in de wolkendruppels plotseling wordt afgekoeld. Dat kan bijvoorbeeld als een vliegtuig door de wolk heen vliegt. De temperatuur achter het vliegtuig daalt dan plotseling, en dat veroorzaakt de vorming van ijskristallen. De temperaturen zakken doordat de luchtdruk achter een vliegtuig snel daalt, waardoor lucht uitzet en afkoelt. Vandaar ook de naam pilotengat.
Het vliegtuig voegt dus ijskristallen toe aan de wolk (die uit waterdruppeltjes bestaat). De ijskristallen hebben een zuigende werking op de waterdruppeltjes. De waterdruppeltjes worden vervolgens kleiner, terwijl de ijskristallen groeien. Als de ijskristallen groot en zwaar genoeg zijn vallen ze uit de wolk. Een vliegtuig zet dus een kettingreactie op gang waardoor het gat nog verder groeit. De vallende ijskristallen zijn te zien aan de valstrepen onder de wolk, die valstrepen noemen we virga. De waterdruppeltjes verdwijnen uiteindelijk, de ijskristallen vallen uit de wolk met als gevolg een gat!
Opvallend langwerpig pilotengat in Tubbergen
Een opvallend langwerpig exemplaar van een pilotengat was te zien in de buurt van Tubbergen. Meerdere fotografen wisten dit bijzondere fenomeen vast te leggen vanuit verschillende kanten. In de meeste gevallen is een pilotengat rond, maar dat gold dus niet voor deze. Mogelijk vloog daar een vliegtuig onder een kleine hoek door de wolken, waardoor de vorming van een pilotengat over een langere strook plaatsvond.
Daarbij was er bovendien een bijzon te zien. Dit is een lichtvlek die we bij dunne sluierbewolking vaak links en rechts van de zon zien. Als de bijzon fel is, zijn er ook de kleuren van de regenboog in te zien. In een bijzon wordt het licht door ijskristallen gebroken, terwijl het in een regenboog juist regendruppels zijn die het licht breken.
Een langwerpig pilotengat in Tubbergen, met een bijzon aan de linkerkant van het pilotengat.
