Het is weer zover: afgelopen nacht (de nacht van zaterdag 25-03-23 op zondag 26-03-23) is de zomertijd ingegaan! Dat betekent dat de klok om 02.00u in een klap één uur vooruit ging naar 03:00u. Hierdoor hebben we met z'n allen een uurtje minder dit weekend, waardoor dit gekscherend ook wel eens het kortste weekend van het jaar genoemd wordt. Waarom gebeurt dat eigenlijk? En willen we er vanaf, of juist niet? Lees het in deze blog!
Waarom hebben we eigenlijk de zomertijd?
Het verzetten van de klok tijdens de zomerperiode begon meer dan 100 jaar geleden, in 1916. Destijds was elektriciteit nog niet zo gebruikelijk en toegankelijk als nu. Iemand in Engeland kwam vervolgens op het idee om de klok tijdens de zomer te verzetten, zodat het 's avonds langer licht zou blijven. Dit zou ervoor zorgen dat men langer door kon werken zonder het gebruik van lampen of kaarsen.
In het Engels wordt de zomertijd "Daylight Saving Time" genoemd, wat letterlijk vertaald "de tijd die daglicht bespaart" betekent. Dit geeft dus aan dat het idee achter de zomertijd was om het langer licht te houden en zo het gebruik van lampen te verminderen.
Afbeelding 1: Het effect van de winter- en zomertijd. Rond maart gaat de zomertijd in en is het dus 's avonds langer licht, terwijl 's ochtends de zon later opkomt. Bij de wintertijd gebeurd precies het omgekeerde. Merk op dat we het grootste gedeelte van de tijd (7 maanden) de zomertijd hanteren in Nederland. De wintertijd gebruiken we de overige 5 maanden.
Zomertijd al eens eerder afgeschaft
Wat veel mensen niet weten, is dat Nederland de zomertijd ooit heeft afgeschaft. In 1916 voerden we de zomertijd in, omdat de Duitsers deze tijdens de Eerste Wereldoorlog ook hadden ingevoerd. Hoewel Nederland neutraal bleef tijdens deze oorlog, besloten we toch het voorbeeld van onze oosterburen te volgen. Opmerkelijk genoeg werd de zomertijd na de Tweede Wereldoorlog weer afgeschaft.
Waarom zitten we dan nu nog steeds met de zomertijd? In 1973 werd het weer ingevoerd tijdens de oliecrisis, met het argument dat het energie zou besparen. Sindsdien is de zomertijd dus gebleven en zijn we er elk jaar weer aan gewend geraakt.
Hoe zit het wereldwijd?
In landen over de hele wereld wordt de zomertijd gebruikt. Dit is bijvoorbeeld het geval in veel delen van Europa en Noord-Amerika. Andere landen, vooral die rond de evenaar, hebben nooit de zomertijd ingevoerd omdat er het hele jaar door weinig verschil is tussen de tijden van zonsopgang en zonsondergang, en daarmee dus ook de daglicht periode.
Dat zit zo: hoe dichter je bij de polen komt, hoe groter het verschil is in daglicht tussen de zomer en de winter. Denk maar aan het feit dat het in Lapland 's winters de hele donker is, maar 's zomers juist de hele dag licht! Dit geldt dus ook andersom: hoe dichter bij de evenaar, hoe kleiner het verschil is in daglicht tussen de zomer en de winter. Daarom is de zomertijd voor landen rond de evenaar niet nodig. Je hebt trouwens ook landen waar ooit wel een zomertijd is geweest, maar waar deze om veel uiteenlopende redenen weer is afgeschaft.
Wat is nu eigenlijk de "echte" tijd?
In het verleden werd de "juiste" tijd bepaald aan de hand van de positie van de zon. Om precies te zijn was het 12 uur 's middags wanneer de zon op zijn hoogste punt stond. Het probleem was echter dat dit moment in elk dorp anders was! Het tijdsverschil tussen het meest westelijke en het meest oostelijke dorp van Nederland kon bijvoorbeeld oplopen tot wel 16 minuten. Hierdoor was Nederland eigenlijk een lappendeken van verschillende tijdzones.
Afbeelding 2: Vroeger kon dit zomaar de werkelijke situatie zijn. In Zeeland was het 12:00, terwijl de klok in Oost-Groningen 12:16 aangaf. De zon stond daar immers een dik kwartier eerder op haar hoogste punt.
De trein veranderde alles…
Vroeger waren al die verschillende tijdzones niet zo’n probleem, want we reisden nog niet zoveel. Op een gegeven moment was daar echter de uitvinding van de stoomtrein! De Nederlandse Spoorwegen hebben toen één tijd voor het hele land ingevoerd, omdat de dienstregeling anders een zooitje zou worden. Dit gebeurde in 1866.
Afbeelding 3: De NS heeft een grote rol gespeeld bij de tijd zoals we die nu kennen! Foto: Ton Wesselius
Internationale afspraken
In 1884 werden er wereldwijd 24 tijdzones ingesteld met Greenwich (Engeland) als centrale punt. Wij vallen eigenlijk ook onder die tijdzone, wat dus dezelfde tijdzone als die van Engeland is. Toch zitten we nu niet meer in die tijdzone als Engeland: hoe kan dat? Dat komt vooral door internationale handel: het zou erg onhandig zijn als wij een andere tijdzone zouden hebben dan bijvoorbeeld Duitsland. En Duitsland, dat ligt gemiddeld gezien veel oostelijker dan Nederland! De zon komt daar dus eerder op en onder, waardoor ze een andere tijdzone aanhouden. Wij als Nederland hebben dat ook maar overgenomen, zodat handel makkelijker werd.
Hoe nu verder?
De zomertijd heeft de laatste tijd flink wat discussie opgeleverd. Is het nog wel zinvol om eraan vast te houden? De oorspronkelijke reden voor de invoering van de zomertijd was namelijk energiebesparing. Maar tegenwoordig is er weinig bewijs dat het daadwerkelijk energiebesparing oplevert. Lampen zijn inmiddels veel zuiniger geworden, terwijl airconditioners juist veel energie verbruiken en langer aanstaan vanwege de lange warme avonden. Het argument van energiebesparing wordt momenteel dan ook sterk in twijfel getrokken.
Biologische klok raakt in de war
Een ander veelvoorkomend argument tegen de zomertijd is de verstoring van ons biologisch ritme. Door het verzetten van de klok verliezen we namelijk een uurtje slaap, wat ons lichaam kan verstoren. Mensen kunnen hierdoor moeite krijgen met concentreren en stress ervaren. Ook dieren en bijvoorbeeld baby's zijn hier gevoelig voor. Zij trekken zich immers niets aan van onze tijd en kunnen hierdoor uit hun ritme raken. Zo moeten boeren bijvoorbeeld hun koeien een uur eerder melken en jonge ouders merken dat hun baby opeens een uur eerder wakker wordt.
Afbeelding 4: Dieren snappen het verschil tussen zomer- en wintertijd niet, net zoals jonge baby's of kinderen. Foto: Joost Mooij
Het RIVM publiceerde in 2019 een onderzoek naar de relatie tussen het ingaan van de zomertijd en de gezondheid van de bevolking. Uit het onderzoek bleek dat mensen in het algemeen slechter slapen na een wisseling, vooral na de overgang naar de zomertijd. Er zijn ook gezondheidseffecten waargenomen na deze overgang, zoals het feit dat meer mensen een hartinfarct kregen kort na de overstap naar zomertijd.
Europese Commissie: Stop de wisseling tussen zomer- en wintertijd
In 2018 werd er door de Europese Commissie voorgesteld om het hele jaar door één vaste tijd te hanteren, waardoor het wisselen van winter- en zomertijd na vele jaren tot een einde zou komen. Echter, tot op heden is dit nog niet gebeurd in Nederland en de rest van Europa, omdat het momenteel geen prioriteit heeft en er nog steeds discussie is over welke tijdinstelling gekozen moet worden. Er zijn namelijk meer argumenten dan alleen de biologische klok.
’s Ochtends of ’s avonds meer licht?
Zo heb je ook te maken met persoonlijke voorkeuren van mensen. Sommige willen bijvoorbeeld liever langere avonden hebben, terwijl anderen liever ochtenden hebben die minder donker zijn. Wetenschappers benadrukken dat daglicht essentieel is voor het activeren van ons brein in de ochtend. Als we het hele jaar door de zomertijd zouden hanteren, zou de zon op de kortste dag pas om 09.48 uur opkomen, wanneer veel mensen al bijna een uur op hun werk zijn. Een voordeel van het hele jaar zomertijd is dat de kortste dag bijna altijd in de kerstvakantie valt (21 december). Toch zijn er mensen die meer waarde hechten aan licht in de avond, vooral als ze vrij zijn. Het bepalen van een vaste tijdinstelling blijft dus een uitdaging, omdat er meer argumenten spelen dan alleen de biologische klok.
Afbeelding 5: De zonsopkomst en ondergang in drie verschillende maanden. Onder kun je zien wat dit bekent als we permanent wintertijd of permanent zomertijd zouden invoeren.
Het beste van twee werelden?
De situatie zoals we die nu kennen, zorgt er in principe voor dat het in de winter ’s ochtends op tijd licht is en we in de zomer de lange zwoele avonden kennen. Dan is dus de vraag: hoe erg is dat ene uurtje verschil per half jaar nu daadwerkelijk? Er zijn genoeg mensen die naar Turkije of Engeland op vakantie gaan en dan dat uur dan voor lief nemen.
Afbeelding 6: Hier in Turkije is het altijd een uur later dan in Nederland! Foto: Rick Juffermans
Gaat Duitsland het opnieuw bepalen?
Zoals eerder vermeld zitten we nu dus in dezelfde tijdzone als Duitsland, puur vanwege praktische redenen. De tijdzone waar we nu in zitten, is namelijk die zoals die geldt op de grens van Polen en Duitsland. De vraag is dus nu: wat doet Duitsland? Die neigen naar een permanente zomertijd hebben ze eerder al laten weten, vanwege hun oostelijke ligging. Gaat Duitsland dan opnieuw onze tijdzone bepalen? Het zou zomaar kunnen… De tijd zal het leren!
Voorlopig nog de klok verzetten
Voorlopig moeten we in ieder geval nog de klok blijven verzetten, want de EU had in eerste instantie alle landen gevraagd om in 2021 een definitieve keuze te maken, maar dit is voor onbepaalde tijd uitgesteld. En dus zullen we voorlopig elk laatste weekend van maart en laatste weekend van oktober de klok blijven verzetten.
Dus horen we de komende tijd ook elk half jaar weer de vraag: "gaat de klok nu voor- of achteruit?" Voor alle mensen die dit lastig vinden om te onthouden, hebben we hier nog een handig ezelsbruggetje: in het voorjaar gaat de klok vooruit. Mocht je die vergeten, heb je ook nog altijd het ezelsbruggetje over de wintertijd: je wint-er-tijd mee (en je kan dus langer slapen). Wie weet hoe lang ze nog bruikbaar zullen zijn.
Afbeelding 7: In het voorjaar gaat de klok VOORuit!
Zomertijd, dus ook lekker weer in aantocht?
Nou, dat valt vies tegen! We hadden al niet te maken met het meest mooie lenteweer de afgelopen dagen, maar voorlopig zit er ook weinig verbetering in... Het blijft fris, overwegend bewolkt en de temperaturen gaan zelfs nog iets omlaag. Maandag lijkt de mooiste dag van de week te worden met de meeste zonneschijn, maar dan trekken er ook enkele (winterse) buien over het land met kans op wat natte sneeuw of hagel. Daarna neemt de bewolking weer toe en gaat het van tijd tot tijd weer flink regenen, maar de temperaturen gaan wel omhoog! Aan het eind van de week zouden we richting de 12-18 graden kunnen gaan, maar echt mooi zonnig lenteweer zit daar dus niet bij. Het meest actuele en uitgebreide weerbericht lees je natuurlijk op onze website!
Afbeelding 8: Echt "zomerweer" zit er voorlopig nog niet in...
