Je denkt misschien niet meteen aan Nederland als je gevraagd wordt in welk land het enige vliegtuigongeluk ooit heeft plaatsgevonden door een tornado. Toch is het zo. Dit verhaal neemt ons mee terug naar een noodlottige dag in de geschiedenis van de Nederlandse luchtvaart. Het is 6 oktober 1981, ruim 40 jaar geleden, een dag waarop de bemanning van NLM Flight 431 en hun passagiers op de verkeerde plek, op de verkeerde tijd zijn. Wat begon als een routinevlucht van Rotterdam naar Hamburg met een tussenstop in Eindhoven, zou uiteindelijk uitmonden in een tragisch ongeluk dat nog steeds uniek is in de luchtvaartgeschiedenis. 

Het begon als een normale vlucht

Het begon allemaal om 16:20 uur lokale tijd op Rotterdam Airport, waar de piloten van NLM Flight 431 op de hoogte werden gesteld van de weersomstandigheden voor hun geplande vlucht. De luchtverkeersleiding meldde hen dat er enkele onweersbuien aanwezig waren, maar slechts met wat lichte neerslag en over het algemeen ten zuidwesten van Rotterdam. Dit was geen reden tot bezorgdheid, aangezien dergelijke buien gemakkelijk vermeden konden worden. De voorbereidingen voor de vlucht gingen normaal door.

Explosieve atmosfeer

Wat zich echter in de atmosfeer afspeelde, was verre van normaal. Een diep lagedrukgebied boven het Verenigd Koninkrijk zorgde ervoor dat warme en vochtige lucht vanuit het zuiden Nederland binnen trok. Hierdoor ontstond een gevaarlijke combinatie van veel windschering en beschikbare energie, zodat zware onweersbuien konden ontstaan.

Figuur 1: Een plaatje uit de blog over het ontstaan van tornado's. Hiervoor heb je onstabiliteit (energie voor de bui) en windschering (die zorgt voor de draaiende lucht) nodig. Meer hierover lees je in deze blog. 

Het vliegtuig steeg om 17:04 uur op. De onweersbuien namen echter opeens sterk in kracht toe en veroorzaakte (zware) windstoten of zelfs downburst achtige taferelen met veel schade in enkele steden niet ver ten zuidwesten van Rotterdam. Maar zowel de piloten als de luchtverkeersleiding wisten hier nog niets vanaf, omdat het in 1981 nu eenmaal langer duurde om actuele berichten door te krijgen. Er waren nog geen mobieltjes met camera's die alles meteen konden filmen en doorgeven. Om de 20 minuten kwam er een radarupdate en die van 17.00u was net geweest. Hierop was de omvang van de onweersbuien nog niet bekend. De piloten hadden dus geen weet van de dreiging die hen te wachten stond.

Rond 17:09 uur kregen ze toestemming van de luchtverkeersleiding om hun koers te wijzigen, omdat ze op hun (nogal primitieve) regenradar aan boord gezien hadden dat er een heftige bui met veel neerslag op hun pad aanwezig was. Ze wilden door een gebied vliegen met minder harde regen, maar juist in dit gebied ontstaat soms ook een tornado. Die kennis was toentertijd echter nog niet aanwezig, dus wijzigden ze hun koers en volgen zo recht de donkere wolken in. Wat ze niet wisten, was dat een tornado zich al binnen dit onweersysteem vormde.

Figuur 2: De bewuste tornado waardoor het vliegtuig is neergestort, gefotografeerd door Bert Eestermans. Hij is een van de mensen die het vliegtuigongeluk heeft zien gebeuren ruim 40 jaar geleden. Kijk hieronder naar hoe hij er na 40 jaar op terug kijkt in een interview met Omroep Brabant.

 18 seconden

Hun vliegtuig bevond zich vlak daarna in de tornado, waar ze werden blootgesteld aan extreme krachten die ver boven de limieten van het vliegtuig lagen. Met andere woorden: de kracht op het vliegtuig was zo groot, daar was het niet voor gemaakt. Het vliegtuig raakte ernstig beschadigd, de vleugel brak af en het toestel stortte 18 seconden na het verlies van de vleugel neer, slechts 2,4 km ten zuidwesten van Moerdijk. Het vliegtuig was volledig verwoest bij de impact en er waren geen overlevenden.

Na de crash arriveerden de hulpdiensten snel op de locatie, maar het was meteen duidelijk dat er geen overlevenden waren. De ramp had 18 levens geëist, waaronder vier bemanningsleden, 13 passagiers en een vrijwilliger van de lokale brandweer die het ongeluk had zien gebeuren en hulp wilde bieden, maar helaas een hartaanval kreeg en overleed. Hieronder zie je een televisie-uitzending over de vliegramp op de dag van het ongeluk:

Tragisch, maar uniek ongeluk

Dit tragische incident is uniek in de geschiedenis van de luchtvaart. Tornado's zijn doorgaans klein en van korte duur, terwijl passagiersvliegtuigen zich op een veel grotere hoogte bevinden. Moderne radar- en waarschuwingssystemen hebben de kans op dergelijke vergelijkbare ongelukken drastisch verminderd. Dit verhaal dient echter als een herinnering dat weersomstandigheden nooit onderschat mogen worden en dat tornado's, zelfs in hun zwakste vorm, gevaarlijk kunnen zijn als mensen zich op het verkeerde moment op de verkeerde plaats bevinden.

Deze blog is geschreven met dank aan een nieuw gepubliceerd onderzoek door de mensen van TornadoTalk. Het hele rapport, inclusief uitgebreide reportages en meer informatie over de weersituatie toen, kun je hier lezen!