Vandaag is het dierendag, en dus kijken we vandaag naar de relatie tussen dierlijk gedrag en het weer. Zijn er dieren die gedrag vertonen waardoor wij iets kunnen zeggen over het komende weer?
Net zoals jij reageert op veranderingen in het weer door bijvoorbeeld een jasje aan te trekken, reageren dieren ook op veranderingen in het weer. Zo kunnen dieren ons helpen om veranderingen in het weer op te merken. In deze blog duiken we in de dierenwereld en zoeken we uit of er dieren zijn met een voorspellende waarde wat betreft het weer. Specifiek gaan we in op onderzochte en bewezen verbanden tussen dierengedrag en het weer.
Dieren als windvaan
Allereerst kunnen sommige dieren ons iets vertellen over de windrichting. Neem bijvoorbeeld de torenvalk; deze vogel kan lang in de lucht stilhangen. Dat noemen we bidden. Dit doet de vogel vaak met de kop tegen de wind in. Ze blijven stilhangen door zacht tegen de wind in te vliegen.
Ook prooidieren kunnen ons iets vertellen over de windrichting. De meeste prooidieren kunnen wijd om zich heen kijken en goed ruiken. Ze kunnen echter niet achter zich kijken, dat is hun dode hoek. Nu lossen prooidieren dat op door met hun achterste (de dode hoek) tegen de wind in te gaan staan. Geuren waaien nu met de wind mee in de richting van het prooidier. Een roofdier in de blinde hoek zou zich nu met zijn geur verraden. Lang verhaal kort: prooidieren staan vaak met hun achterste in de windrichting.
Dieren als voorbode van het weer
Om een voorspellende waarde te hebben, moeten dieren subtiele veranderingen in het weer sneller opmerken dan wij mensen dat merken. Voorbodes van een weersverslechtering kunnen zijn: een toenemende wind, een toenemende luchtvochtigheid en een dalende luchtdruk. Er zijn inderdaad een aantal diersoorten die gevoeliger zijn voor veranderingen in wind, luchtvochtigheid en luchtdruk dan wij mensen.
Naast wind kunnen sommige dieren ook veranderingen in luchtvochtigheid opmerken. Een voorbeeld hiervan is het paard. Paarden schijnen meer te gaan zweten als de lucht vochtiger wordt. Net als mensen zweten ook paarden meer bij benauwde vochtige lucht, alleen zijn paarden nog gevoeliger voor subtiele veranderingen in luchtvochtigheid die wij nog niet merken. Vochtigere lucht kan de voorbode van een bui zijn, dus als de paarden meer gaan zweten, neemt de kans op een bui iets toe.
Een ander dier dat zeer gevoelig is voor veranderingen in luchtvochtigheid, dat is de bij. Een bij zal je niet tijdens een bui buiten zien, maar uit onderzoek blijkt ook al dat de bij vlak vóór de bui ook al minder actief is.
Bijen op de bosanemonen in de zon. Fotograaf: Burry van den Brink, Doetinchem.
Hoe kun je het weer gebruiken om van muggen af te komen?
Niet alleen grote dieren, maar ook kleine insecten reageren op het weer - soms kunnen we daar handig gebruik van maken. Muggen, ze kunnen je fijne zomeravond toch een stuk minder comfortabel maken. Er worden allemaal middeltjes aangeboden om de muggen weg te houden. Er is echter ook een weertype waar muggen helemaal niet van houden, en dat is winderig weer. Stel dat je last van muggen hebt en je weet dat er een stukje verderop meer wind staat, dan zou je daar kunnen gaan zitten. Als de wind een beetje toeneemt, dan kunnen de muggen ineens verdwijnen. Aan de andere kant is een koude wind ook een stuk minder comfortabel. Helaas maakt dat dit ook niet de ideale oplossing.
Waarom wijzen hoog vliegende zwaluwen op mooi weer?
De weerspreuk "Vliegt de zwaluw hoog, dan blijft het droog" en "Vliegen de zwaluwen laag, dan krijgen we regen vandaag" ken je misschien al. Maar hoe komt dit eigenlijk? Hiervoor moeten we kijken naar de reden waarom de zwaluwen daar vliegen. Ze jagen namelijk op insecten, en het zijn deze insecten die de verklaring hebben voor deze weerspreuk. Insecten houden namelijk niet van wind, en bij een weersverslechtering neemt de wind vaak al iets toe. Vliegt de zwaluw hoog? Dan staat er dus weinig wind en blijft het waarschijnlijk nog even goed weer. Vliegt de zwaluw laag? Dan staat er voor de insecten te veel wind, wat kan wijzen op een weerverslechtering.
Vogels en thermiek
Sommige vogels maken zelfs gebruik van het weer. Vogels met brede vleugels, zoals roofvogels maken gebruik van bellen stijgende lucht die we thermiek noemen. Dit scheelt de vogels veel energie, en als ze eenmaal hogerop zijn, kunnen ze al zwevend behoorlijk grote afstanden afleggen.
De opwarming van het aardoppervlak door de zon, met als gevolg stijgende warme lucht, vormt de voeding voor de stapelwolk. De thermiek vinden we bij stap 2: het gaat om opstijgende warme lucht. Bij voldoende vocht en stijgende luchtbewegingen kan er na verloop van tijd condensatie plaatsvinden: een stapelwolk!
Deze vogels zoeken de warmste plek met de meeste stijgende lucht om zo dit voordeeltje maximaal te benutten. Ze kunnen net zo hoog komen als de thermiek toelaat. Is de lucht instabiel, dan komt de thermiek hoger uit. Thermiek kan soms wel kilometers hoog zijn. In deze zeer instabiele situaties vind je vogels ook hoger in de lucht. Zijn de roofvogels of ooievaars slechts een klein vlekje in de lucht? Dan is de lucht instabiel en is er de komende 24 uur grotere kans op onweersbuien.
Wanneer de lucht stabiel is, kunnen de vogels makkelijker zweven dan wanneer de lucht turbulent is. Dus als je vogels lange afstanden ziet zweven, dan kan het nog even droog blijven.
Ooievaars leggen grote afstanden af, bij voorkeur zwevend. Fotograaf: Adri Joosse, Oost-Souburg.
Weersverwachtingen op afgelegen plaatsen
In Afrika zijn de weersverwachtingen in sommige landen een stuk minder betrouwbaar dan in Europa. In Europa wordt veel gemeten, en met deze gegevens worden de weersverwachtingen beter. In Afrika moeten meteorologische instituten met een klein budget een enorm land bijhouden. Hierdoor staan er minder weerstations, en zijn de weersverwachtingen minder betrouwbaar. Ook zijn weerapps weinig toegankelijk voor boeren die niet kunnen lezen en schrijven.
Dit probleem proberen onderzoekers op te lossen door zoveel mogelijk lokale weerspreuken te testen. Boeren krijgen tijdelijk een klein weerstation en moeten bepaalde planten en dieren bijhouden. Uit deze gegevens kunnen onderzoekers dan concluderen welke planten en dieren een voorspellende waarde hebben. Het doel is dat boeren een aantal natuurlijke voorbodes hebben om iets te kunnen zeggen over het aantal regenbuien, de hoeveelheid seizoensgebonden regenval, het aantal droogtes en het begin en einde van het regenseizoen.
In een onderzoek uit 2013 werden er al enkele insecten gevonden die mogelijk iets kunnen zeggen over een af- of toename van de luchtdruk. Ze lijken bij dalende luchtdruk (een weersverslechtering) namelijk veel minder actief te zijn in de voortplanting.
Een voorbeeld van een onderzoek waarin de relatie tussen het gedrag van dieren en een mogelijke voorspellende waarde getest wordt. Bron: Shoko 2012.
Al met al zijn er zeker dieren die op subtiele veranderingen in het weer reageren. De aanwijzingen zijn er, we moeten alleen leren om deze aanwijzingen te herkennen. Dus, zie je een zwaluw laag of een vogel hoog in de thermiek? Dan heb je een extra aanwijzing over het komende weer.
