Bij IJsland denk je niet meteen aan zomerse warmte. Toch is dat de afgelopen dagen lokaal voorgekomen en ook de komende dagen verlopen er zonnig en bijzonder warm. Hoe kan dat?
Temperatuurrecords
Het warme weer van de afgelopen dagen heeft in IJsland diverse warmterecords opgeleverd. Zo werd woensdag 15 mei op een vliegveld in het oosten van het land een temperatuur gemeten van maar liefst 26,3 graden, nog nooit werd in mei zo'n hoge waarde gemeten. Ter vergelijking, in Nederland was het die dag ongeveer 20 graden. Het vorige record voor mei stond op 25,6 graden uit 1992. Zelfs op een weerstation in het westen van het land dat al anderhalve eeuw de temperatuur meet, is het meirecord met 2 graden verbeterd naar 20,3 graden. Dit zegt zeker wat over de zeldzaamheid van de weersituatie die zich nu voordoet.
Warme aanvoer
De verklaring voor de uitzonderlijke warmte in IJsland ligt in het huidige luchtdrukpatroon, wat al een aantal dagen in grote lijnen gelijk is. Hetzelfde hogedrukgebied dat ons in Nederland momenteel droog en vrij zonnig weer oplevert, zorgt in IJsland de afgelopen dagen voor uitzonderlijke warmte voor de tijd van het jaar. Doordat de kern van het hogedrukgebied veelal ten zuidoosten van IJsland lag, werd daar met een zuidelijke wind warme en relatief droge lucht aangevoerd. Op onderstaande kaart is goed te zien dat IJsland zich momenteel in een warme 'bel' bevindt: de temperaturen op zo'n 1500 meter hoogte - wat een goede indicatie is voor de luchtsoort - liggen in die omgeving ongeveer 10 graden boven het klimatologisch gemiddelde. 
Temperatuurafwijking op anderhalve kilometer hoogte ten opzichte van het klimaatgemiddelde vandaag. Bron: WXCHARTS
Föhn
Wanneer de wind een gebergte tegenkomt, en dat gebergte zo groot is dat de wind er niet meer omheen kan, dan zal de wind er wel overheen moeten. Eerst is de lucht gedwongen om te stijgen, deze kant noemen we de loefzijde. Aan de andere kant van de berg daalt de lucht weer, die kant heet de lijzijde. Dit effect zorgt ervoor dat er aan de loefzijde wolken ontstaan waar neerslag uit kan vallen. Aan de lijzijde, waar de lucht daalt, lossen de wolken op en wordt het wat warmer. Een ezelsbruggetje is “loefzijde droefzijde” (door de neerslag), en “lijzijde blijzijde” (door de zon en warmte).
Door de föhnwind kan het aan de lijzijde flink warmer zijn.
Nu kijken we in wat meer detail naar het föhneffect. Aan de loefzijde condenseert het aanwezige vocht (wolkendruppels ontstaan). Het bijzondere van condensatie is dat het ervoor zorgt dat de lucht netto wat warmer blijft. In de bergen valt vervolgens neerslag, de lucht wordt als het ware als een spons uitgeknepen. Het vocht dat als neerslag op de grond valt verdwijnt uit de lucht, waardoor de lucht droger wordt. Aan de lijzijde verdampen de laatste wolkendruppels, maar omdat er al veel vocht verdwenen is, valt er weinig te verdampen. Verdampen zou de lucht eigenlijk weer netto afkoelen, maar door de droge lucht is daar amper sprake van. Hierdoor is de lijzijde een stuk warmer.
IJsland
IJsland is een erg bergachtig land, de bergen bereiken hoogtes van 1000 tot 2000 meter. Vaak is er dus wel een regio in IJsland waar het föhneffect optreedt. Vooral in het noorden, rond de stad Akureyri, heeft men vaak met een föhnwind te maken. Dat gebeurt er zelfs zo vaak, dat hier in het dal jaarlijks maar 400 millimeter valt. Ter vergelijking, in Nederland valt jaarlijks 800 mm.
In het noorden van IJsland is vaak sprake van föhn. Bron: Wikimedia
Komende dagen
Het is nog niet gedaan met de warmte in IJsland, want ook de komende dagen ziet de verwachting er zonnig en bijzonder warm uit. Zo wordt morgen (zondag) op diverse plaatsen wederom 20 graden gehaald, met uitschieters naar 23 of 24 graden. Vanwege de hoge temperaturen is het geothermische strand Nauthólsvík in Reykjavik afgelopen woensdag al geopend voor bezoekers, twee weken vroeger dan normaal.
Verwachte temperatuur in IJsland op zondag 18 mei. Bron: IJslandse weerdienst
