De huidige winter kwakkelt maar door met maxima ruim boven het vriespunt. Precies 10 jaar geleden was dat wel even anders. De Elfstedentocht zat er niet in, maar het werd wel extreem koud in de nacht van 4 februari 2012. Hoe kon het precies zover komen dat het -20 graden kon worden?
Wat eraan vooraf ging…
We hadden die maand te maken met een strakke oostelijke stroming, die ervoor zorgde dat ijskoude lucht uit Rusland ons kon bereiken. Dit zorgde ervoor dat de temperaturen vanaf 30 Januari al niet meer boven het vriespunt uitkwamen.
Figuur 1: Een koude oostenwind bracht winterkou diep vanuit Rusland onze kant op.
Figuur 2: Het begin van de koude eerste helft van Februari tekent zich al af aan het einde van Januari.
Sneeuw 3 Februari
De kou bleef aanhouden, verscherpte iets en 3 Februari gebeurde wat nodig was om tot de extreem koude nacht van 4 Februari te komen: er viel sneeuw. Een klein lagedrukgebiedje trok die dag over ons land, die in heel Nederland voor een pak sneeuw zorgde.
Figuur 3: Een klein "Lagedrukgebied" zorgt voor sneeuw in Nederland.
Sneeuw is een belangrijk ingrediënt voor een koude nacht: het isoleert namelijk de grond, die ’s winters dient als spreekwoordelijke “kachel”.
Figuur 4: De warmte die in de bodem zit, kan door de deken van sneeuw niet meer in de atmosfeer komen. Gevolg: een koudere nacht.
Heldere nacht 4 Februari
Toen ’s nachts de wind weg viel en het helder was, vielen alle elementen voor een ijskoude nacht op zijn plek. Wind zorgt er namelijk voor dat warmere en koudere lucht op hoogte goed doormengen. Op het moment dat de wind weg valt kan de warme lucht opstijgen, met dus een koudere temperatuur bij ons aan de grond!
Figuur 5: Zonder wind stijgt de warme lucht op, waardoor aan het oppervlak koudere lucht overblijft.
Wolken werken ’s nachts als een deken over de atmosfeer, waardoor het warmer blijft. Zonder wolken kan het ’s nachts dus kouder worden!
Figuur 6: Als het 's nachts bewolkt is, werkt dit als een deken over de atmosfeer. Hierdoor koelt het minder snel af.
IJskoude ochtend
En of alle elementen op hun plek vielen: In Lelystad werd het maar liefst -22,9 graden! Dat zijn temperaturen die in Nederland niet vaak voorkomen. 
Figuur 7: De temperatuur om 06.40, een groot deel van het land heeft te maken met zeer strenge vorst!
Sinds het begin van de metingen waren naar 5 nachten waren ooit kouder dan deze nacht! Absoluut een hele bijzondere weersituatie dus.
Figuur 8: We vinden 4-2-2012 terug op de gedeelde 6e plek met -22,9 graden. Slechts 5 nachten zijn ooit kouder verlopen.
Elfstedentocht dichtbij
Uiteindelijk werd 2012 het jaar van “De Elfstedentocht die niet kwam”. Sinds het jaar 1997 zijn we niet meer zo dicht bij de tocht der tochten geweest. Er was zelfs sprake van een koudegolf (het tegenovergestelde van een hittegolf)! Het ijs lag langs bijna de gehele route 10 tot 11 cm dik rond de 12e, maar dat is niet de vereiste 15 cm die nodig is.
Figuur 9: Rond 12 Februari steeg de temperatuur weer en waren de kansen op een Elfstedentocht voorbij.
Het weer bij ons
Wij gaan de komende tijd ook dubbele cijfers tegemoet, alleen zijn deze boven nul. De winter heeft nog steeds een herfstachtig karakter met veel wind en wisselvallig weer bij temperaturen die voor oktober en november niet vreemd zijn. Voorlopig zit er echt winters weer dan ook niet in de kaarten.
Voorlopig geen herhaling van februari 2012.
