Als je een bericht of artikel over Saharastof leest, denk je misschien meteen aan een vieze auto. Maar Saharastof in de lucht heeft ook andere gevolgen. Eén hiervan heeft zelfs een koelend effect op het klimaat.

Foto: Ger Zandbergen (Hoorn, 22 maart 2025)

Saharastof (ook wel Afrikaans stof, geel stof, geel zand, gele wind of Saharastofstormen genoemd) is een eolisch mineraalstof (dus een mineraalstof gevormd door de werking van de wind) afkomstig uit de Sahara, de grootste woestijn ter wereld. De Sahara beslaat iets meer dan 9 miljoen vierkante kilometer, van de Atlantische Oceaan tot de Rode Zee, van de Middellandse Zee tot de Nigervallei en de regio Soedan in het zuiden.

De Sahara is de grootste bron van eolisch stof ter wereld, met een jaarlijkse productie van ongeveer 400-700 miljoen ton per jaar, wat bijna de helft is van alle eolische woestijnstromen naar de oceaan. Saharastof wordt vaak geproduceerd door natuurlijke processen zoals windstormen en lijkt niet sterk beïnvloed te worden door menselijke activiteiten.

Koelend effect

Saharastof weerkaatst zonlicht en heeft hierdoor een koelend effect op het klimaat. Maar het stof zorgt ook op een andere manier voor een koelend effect op het klimaat. Door krachtige wind en stofstormen in de Sahara waait het zand en stof omhoog. Vaak tot wel kilometers hoog in de atmosfeer.

Boven de Sahara komt er de oostelijke passaat voor: een zeer bestendige oostelijke wind die het hele jaar doorwaait. Deze voert het Saharastof mee in een westelijke richting over de Atlantische Oceaan. Soms trekt het stof zelfs zo ver als de Golf van Mexico. 

De heersende winden op hogere hoogte in de atmosfeer over de wereld. De gele pijlen duiden de (noord)oostelijke passaat aan (de oostelijke wind op hogere hoogte boven de Sahara). Ook zijn er winden als de westenwindgordels (blauwe pijlen). De bruine pijlen zijn de zuidwestelijke passaatwinden.

Het Saharastof kan door de wind over een groot deel van de Noord-Atlantische Oceaan verspreidt worden. Als het dan regent, komt het stof in het zeewater terecht. Door de zeestromen wordt het stof verder over de oceaan verspreidt. Eenmaal in de oceaan, dient het als voeding voor fytoplankton.

Wat is fytoplankton?!

Fytoplankton is een micro-organisme dat in het bovenste deel van de oceaan leeft. Het drijft met zeestromen mee en krijgt energie door het proces fotosynthese (het gebruik van zonlicht-energie om koolstofdioxide om te zetten in glucose en zuurstof). Voorbeelden van fytoplankton zijn algen en blauwalgen (een soort bacterie). Fytoplankton is de grootste primaire producent van zuurstof op aarde. 

Blauwalg in het water tijdens warm weer (foto: Ilse Kootkar, Den Helder)

Fytoplankton en Saharastof

IJzer is een noodzakelijke microvoedingsstof voor fytoplankton. Saharastof is rijk aan ijzer en andere essentiële voedingstoffen. Het Saharastof dat dan in de oceaan belandt, bevordert de groei van fytoplankton. Het is eigenlijk een natuurlijke vorm van ijzerbemesting. Het toevoegen van ijzer aan ijzerarme oceaangebieden, kan massale fytoplanktonbloei stimuleren. 

Algenbloei aan het zuidwestkustgebied van Engeland (24 juli 1999, bron NASA)

Tijdens zo'n fytoplanktonbloei wordt meer koolstofdioxide uit de lucht (en de oceaan) gehaald én wordt er meer zuurstof geproduceerd. Ook dalen deze organismen naar de bodem van de oceaan als ze sterven, waardoor de koolstof wordt opgeslagen in het sediment. Op deze manier speelt fytoplankton een cruciale rol in de wereldwijde koolstofcyclus. 

Effect op het klimaat

Door het verbranden van fossiele brandstoffen, komt extra koolstofdioxide in de lucht. Koolstofdioxide is een broeikasgas en zorgt dus voor het opwarmen van de aarde. Aangezien fytoplankton koolstofdioxide uit de lucht haalt en juist meer zuurstof produceert, gaat het de opwarming van de aarde tegen. Door het Saharastof kunnen deze micro-organismen meer koolstofdioxide uit de lucht haalt en heeft het dus een positief effect op het klimaat. 

Saharawoestijn. Foto: Nouakchott, Mauritanië (bron: Abaca Press/ANP)