Er hangt momenteel een enorme stoflaag, met de omvang van de Verenigde Staten boven het Caribisch gebied. De stofdeeltjes hebben een lange reis afgelegd – ze zijn namelijk afkomstig uit Afrika en wel uit het droge deel daarvan; de Sahara. Het Saharastof zorgt voor een grijzige of gelige lucht, doet de luchtkwaliteit verslechteren en als het eenmaal neerslaat laat het een laagje stof achter op bijvoorbeeld auto’s. Naast dat het Saharastof overlast kan veroorzaken heeft het ook z’n voordelen. Een ervan is dat het de ontwikkeling van orkanen tegengaat.
Saharstof kan alle kanten opwaaien. De lucht boven Alicante, Spanje kleurt geel van het stof (2022, foto: Toine Kooman)
Waar komt het stof vandaan
Voor het brongebied van de Sahara-stofwolken moeten we dus naar Afrika. De uitgestrekte woestijngebieden daar vormen de grootste bronnen voor de stofwolken. Het zijn overigens meestal niet de bekende zandduinen waar je aan moet denken, want de relatief grote zandkorreltjes worden alleen opgewaaid door stormkracht. Bovendien kunnen de zandkorreltjes vanwege het gewicht geen duizenden kilometers afleggen. Nee bij de specifieke brongebieden moet je denken aan valleien en vlakten waar water heeft gestaan, maar is opgedroogd. Er verzamelt zich in deze valleien en vlakten stof en deze stof wordt ten tijde van een harde wind de lucht in geblazen. Over een jaar gezien kan de wind die over deze oppervlakten waait tonnen aan stof de atmosfeer inblazen.
Hoe komt het aan de overkant
Onder de juiste omstandigheden, meestal in de periode van late voorjaar tot in de vroege herfst, worden grote hoeveelheden stof door de wind opgetild tot in de Saharaanse luchtlaag of Saharan Air Layer (SAL). Deze warme en droge luchtlaag bevindt zich doorgaans op zo’n 1,5 km hoogte en kan zo’n 3 km dik worden. Tijdens zandstormen kan de stoflaag nog grotere hoogtes bereiken, tot wel 10 km aan toe. In het hoogseizoen waait zo’n stofwolk om de paar dagen, met behulp van de heersende oostpassaat, van het Afrikaanse continent zo de Atlantische oceaan op. Eenmaal boven de koelere zeeluchtmassa wint de Saharaanse luchtlaag aan hoogte. Waait er op hoogte een harde oostenwind dan kan de stofwolk in een paar dagen de Atlantische oversteek maken. Het is dan ook niet ongewoon dat de Cariben met Saharastof te maken heeft. Wat wel bijzonder is, is dat het dit keer een dikke laag stof betreft met een enorme omvang.
De huidige stofwolk lag op 29 mei nog voor de oostkust van Afrika en een paar dagen later, op 3 mei boven de Cariben.
De Saharstofwolken trekken ook met enige regelmaat over de Canarische eilanden. Deze foto is van Tejeda, Gran Canaria in 2024. (foto: Hans ter Braak)
Saharstof onderdrukt orkanen
Het orkaanseizoen is onlangs (1 juni) van start gegaan, maar de ontwikkeling van orkanen kan op korte termijn nog wel eens worden vertraagd. Daar speelt de aanwezigheid van het Saharastof dan en rol in. Uit onderzoek is gebleken dat grote hoeveelheden Saharastof de ontwikkeling van tropische stormen tegengaan en zelfs voorkomen dat reeds aanwezige tropische stormen niet verder in kracht kunnen toenemen. Een van de redenen is dat de stoffige droge luchtlaag 50% minder vocht bevat dan de vochtige tropische luchtlaag. En vocht is juist onontbeerlijk voor de ontwikkeling van een tropische storm.
Daarnaast is de eerder genoemde SAL een warme droge luchtlaag op enige hoogte. Deze warme luchtlaag, in de weerkunde ook wel inversie genoemd, ligt als een denkbeeldige deksel op de atmosfeer. Deze inversie voorkomt de ontwikkeling van zware onweersbuien en het zijn juist deze buien die aan de basis van een tropische storm liggen. Ofwel, kunnen er geen zware buien ontstaan, dan ook geen orkaan.
Stof schermt de zon af
Het aanwezige stof schermt bovendien ook nog eens de zon af, zij het gedeeltelijk. De zonnewarmte wordt gedeeltelijk opgevangen door de stofdeeltjes, waardoor de luchtlaag verder opwarmt. De inversie wordt hierdoor alleen maar sterker en de ontwikkeling van buien wordt verder bemoeilijkt. Aan de grond/zeeoppervlak komt minder zonnewarmte binnen, dus warmt het minder op. Dit helpt ook niet mee met de ontwikkeling van tropische systemen.
Saharastof kan de zon dusdanig afschermen dat 't zo maar eens 1 graad minder warm wordt. Kinderdijk, 2022 (foto: Henny de Bruyn)
Saharameststof
Een andere positieve bijdrage van het de stofwolken uit de Sahara is bemesting. De stof uit de Sahara bestaat uit mineraaldeeltjes die rijk zijn aan ijzer en fosfor. Dit zijn kostbare voedingstoffen die goed zijn voor planten op het vasteland als organismen in de zee ten goede komen. Neem bijvoorbeeld het Amazonegebied, dat bekend staat om een enorme verscheidenheid aan verschillende plantensoorten en bomen. Tegelijkertijd kent dit gebied een arme voedingsbodem, waarin vooral gebrek is aan fosfor. Uit onderzoek is gebleken dat het fosforrijke Saharastof, die al miljoenen jaren de oversteek maakt, hier een belangrijke rol in speelt.
Weergave van een enorme Saharstofwolk die de oversteek in februari 2024 maakte naar Zuid-Amerika (bron: Copernicus)Orkanen actueel
Wat orkanen betreft is het in de Atlantische- en Caribische gebieden nog erg rustig. Voor de oostkust van Florida bevindt zich wel een buiengebied dat scherp in de gaten wordt gehouden door de National Hurricane Center. De kans dat deze buien uitgroeien tot een storm wordt echter klein geacht. Bovendien is het de verwachting dat de enorme Saharastofwolk richting Florida trekt, waarmee de kans op een tropische storm alleen maar verder afneemt.
Actueel beeld van 4 juni 2025, 15:30 uur. Voor de kust van Afrika (rechts in de foto) ligt alweer een nieuwe stofwolk klaar om de oversteek te maken. Voor de oostkust van Florida bevindt zich de storing met buien. De stofwolk boven de Cariben is zien boven de Bovenwindse eilanden (foto: NOAA)
