De afgelopen tijd hebben we in het nieuws regelmatig natuurbranden voorbij zien komen. Ze kunnen naast schade en leed ook indrukwekkende weersverschijnselen teweegbrengen. Één daarvan is de pyrocumulus: een soms enorme wolk die boven brandhaarden kan ontstaan. Ook bij de grote bosbrand in Zuid-Frankrijk werd dit fenomeen de afgelopen dagen waargenomen. In deze blog lees je er alles over.
Pyrocumulus boven de recente bosbrand in Zuid-Frankrijk. (foto: Maxime Drouyer)
Wat is het en hoe onstaat het?
Een pyrocumulus is een bijzondere wolkensoort die soms ontstaat boven (onder andere) natuurbranden. Ook boven andere hittebronnen, zoals een vulkaanuitbarsting, kan deze wolk gespot worden. Een andere benaming voor deze wolkensoort is cumulus flammagenitus, wat zoiets betekent als ‘stapelwolk geboren uit vlammen’.
Eigenlijk is de ontstaanswijze hetzelfde als bij een normale cumulus (stapelwolk): warme lucht stijgt op, koelt af en condenseert op grotere hoogte tot een wolk. Het verschil zit hem echter in waar de warmte vandaan komt. Bij normale cumuli is dat de zon die het aardoppervlak opwarmt. Deze wolken lossen vaak in de loop van de middag of avond weer op, zodra de instraling van de zon afneemt.
Bij een pyrocumulus zit het anders; daar zorgt vuur voor de aanvoer van warmte. De intense hitte van een natuurbrand zorgt voor een sterke opwaartse luchtstroom, die kan leiden tot de vorming van een indrukwekkende wolk boven het brandgebied. De asdeeltjes en waterdamp die vrijkomen zorgen er daarnaast voor dat condensatie sneller optreedt. Zolang het vuur actief blijft, blijft ook de warmteaanvoer doorgaan, waardoor een pyrocumulus soms lang op dezelfde plek blijft hangen en zelfs verder kan groeien. Wanneer de wolk groot genoeg wordt, kunnen we spreken van een pyrocumulonimbus.
Voorbeelden
Er zijn veel voorbeelden bekend uit het verleden van pyrocumuli bij natuurbranden. Hier volgen er een paar uit het afgelopen jaar.
Pyrocumulus boven een bosbrand in Portugal begin deze maand.
Een prachtig voorbeeld van een pyrocumulus, gevormd boven de brand bij de Grand Canyon in de VS eind juli. Dit exemplaar reikt tot bijna 8 kilometer hoogte! (Foto: Lin Chao)
Ook op satellietfoto's is soms duidelijk een pyrocumulus te herkennen, zoals deze in Californië in september vorig jaar. Door de menging met rook en as ziet de pyrocumulus er 'viezer' uit dan de meer witte wolkjes aan de rechterkant (wat normale stapelwolken zijn). (Bron: NASA)
Vriend of vijand?
Een pyrocumulus/pyrocumulonimbus kan soms helpen met het blussen van een natuurbrand, maar kan de situatie ook juist verergeren. Soms groeit de wolk zo ver uit dat er regen uit valt, wat de brand kan helpen doven. Door de extreme hitte boven het vuur is het echter goed mogelijk dat de meeste regen al verdampt voordat deze de grond kan bereiken.
Een groot risico dat pyrocumuli met zich meebrengen is de onvoorspelbare wind die ermee gepaard gaat. De chaotische stijg- en daalstromen kunnen plotselinge veranderingen in windrichting en windkracht veroorzaken, wat de brand kan aanwakkeren en het blussen lastig en gevaarlijk maakt.
Bij een pyrocumulonimbus kan in sommige gevallen bovendien ‘droge bliksem’ ontstaan, oftewel bliksem zonder dat het regent. Slaat deze in een ander droog, bosrijk gebied in, dan kan daar een nieuwe brand ontstaan.
Vulkanen
Niet alleen natuurbranden kunnen een pyrocumulus voortbrengen, ook bij vulkaanuitbarstingen komen ze wel eens voor. Net als bij een natuurbrand komt daar enorme hitte vrij, samen met grote hoeveelheden as en waterdamp. Ook in dit geval kan de wolk uitgroeien tot een pyrocumulonimbus met soms onweersactiviteit.
Spectaculaire pyrocumulus boven de Etna, tijdens een uitbarsting in december 2015. (Foto: Giuseppe Famiani)
