De meeste bomen kleuren nu nog grotendeels groen, maar als je goed kijkt, zie je al steeds meer bladverkleuring in de natuur. En nu oktober begonnen is, zullen de komende tijd gaan geleidelijk steeds meer bomen hun herfstkleuren krijgen. Op een mooie dag kun je dan weer genieten van al die prachtige bomen en hun vele kleuren. Dat hoort natuurlijk bij de herfst. Maar waarom verkleuren de blaadjes eigenlijk in deze periode? En wat is het nut daarvan?
Beusichem, Nely van Frankenhuyzen
Bescherming
Loofbomen hebben een ingenieuze kringloop om jaarlijks bladeren te laten groeien. In het voorjaar ontstaan de blaadjes aan de bomen die vervolgens in de herfst verkleuren en daarna weer van de takken vallen. Dit hele proces is essentieel voor de groei van de bomen en daarin zit tegelijkertijd een beschermingsmechanisme ingebouwd ten tijde van droogte en in de maanden met weinig zonlicht.
Doornenburg, Joyce Derksen
Sapstroom
De zogeheten sapstroom in een boom komt vanuit de wortels en hierin worden allerlei stoffen opgenomen en vervoerd die essentieel zijn voor de bomen. De sapstroom trekt vervolgens, met de opgenomen stoffen erin opgelost, naar alle taken en bladeren van de boom. Vervolgens worden alle stoffen gebruikt en op deze manier kan de boom zich dan verder ontwikkelen. Uiteindelijk komt de sapstroom dus zowel in de wortels als in de bladeren terecht en is hiermee essentieel voor de bomen.
Fotosynthese
De boom maakt zijn eigen voedingsstoffen. Licht van de zon in combinatie met koolstofdioxide (CO2, uit de lucht) en water zorgt ervoor dat de plant zijn eigen suikers (glucose) kan maken: fotosynthese. Het licht van de zon wordt met behulp van chlorofyl omgezet in chemische energie, wat dus uiteindelijk wordt gebruikt voor de fotosynthese. Chlorofyl is ook het stofje dat zorgt voor de groene kleur van de bladeren.
Zweten
In de bladeren van een boom verdampt ook veel water: transpiratie. Transpiratie is belangrijk voor de verkoeling, aangezien bij verdamping warmte wordt gebruikt. Doordat water naar de bladeren wordt vervoerd, kan de boom zich dus koel houden door transpiratie. Zowel fotosynthese als transpiratie zijn dus belangrijke processen die plaatsvinden doordat de sapstroom naar de bladeren gaat.
Minder zonlicht betekent minder chlorofyl.
Zonlicht neemt af
In de herfstperiode neemt de dagelijkse hoeveelheid zonlicht aanzienlijk af. Door minder zonlicht neemt de hoeveelheid chlorofyl ook af. Doordat er minder chlorofyl (of bladgroen) in de bladeren zit worden de andere reeds aanwezige kleuren geleidelijk beter zichtbaar. Wat uiteindelijk overblijft zijn bijvoorbeeld caroteen (oranje kleurstof) en xantofyl (gele kleurstof).
Kurkje
De laatste restjes chlorofyl worden uit het blad getrokken en opgeslagen in de takken. Dit wordt in het volgend voorjaar gebruikt voor de groei van nieuwe blaadjes. De blaadjes sluiten tot slot hun nerven (soort van adertjes) en tijdens lage temperaturen vormt zich een soort van kurkje tussen het blaadje en de tak. Dit kurklaagje zorgt ervoor dat de boom geen vocht meer kan verliezen en daarmee zou kunnen uitdrogen. Het blaadje wordt dus niet meer gevoed, bevat geen chlorofyl meer, sterft en valt van de boom. De boom kan nu beschermd de winter in.
Bredevoort, Ankie Grijsen
Verkleuring en Klimaatverandering
Niet alleen zonlicht, maar ook zijn de temperatuur en de mate van droogte van invloed op het verkleuren van bladgroen. In bijvoorbeeld een extreem droge zomer treedt ook al verkleuring van het blad op, ruim voor de start van de herfst! De bomen gaan dan al vroeg in de 'beschermingsmodus' om te voorkomen dat ze compleet uitdrogen.
Waarde, Ria Overbeeke
De temperatuur speelt ook een belangrijke rol in het verkleuringsproces. Over het algemeen is het zo dat een warmere herfst zorgt voor een latere verkleuring in deze periode. Uit waarnemingen is dit ook gebleken. Is het al vroegtijdig koel dan treedt de transformatie naar bruine, oranje en gele kleuren sneller op. Met het veranderen van het klimaat, de vaker voorkomende zachte herfstmaanden kun je opmaken dat de verkleuring vaker later dan eerder zal optreden. Uit recent onderzoek is echter gebleken dat deze vlieger niet opgaat. De kans is juist groot dat de de klimaatverandering de bladverkleuring zal vervroegen. Waarom? Dit heeft te maken met de toename van CO2 en ook met de temperatuurstijging. Wanneer de bomen worden blootgesteld aan een hogere temperatuur en een hogere concentratie CO2 is de fotosynthese-activiteit veel groter. Dat klinkt niet verkeerd zou je zeggen, maar een hogere activiteit betekent ook sneller einde hiervan. Dit heeft te maken met de beperkte opslagcapaciteit van de wortels. Wanneer de opslag vol zit, is het te kostbaar om de bladeren vast te houden, met als gevolg vroegtijdige verkleuring en bladval.
Beesel, Jessie van Neer.png
Deze herfst
De komende dagen is het fraai herfstweer in ons land. Zeker tot en met zondag. Mooi weer voor een boswandeling, maar veel bomen zullen nog wel even groen blijven.
