Dit jaar wordt wereldwijd een uitzonderlijk jaar voor de astronomie. Denk aan schitterende meteorenregens, spectaculaire eclipsen en bijzondere zichten op de planeten. Laatstgenoemde is nu juist te zien: een planetaire parade! Dat is natuurlijk als er nog opklaringen komen...
De nachtelijke hemel biedt vooral in januari en februari een fascinerend spektakel: zes planeten in ons zonnestelsel zijn te zien! In de volksmond wordt dit een "planetaire uitlijning" genoemd. Deze term roept misschien beelden op van een rechtlijnige configuratie met ze allemaal op een kluitje, maar in werkelijkheid gaat het meer om de mogelijkheid om meerdere planeten tegelijkertijd te zien - een spectaculair gezicht!
De planeten bevinden zich allemaal aan dezelfde kant van de zon als de aarde, behalve Mercurius. Dit betekent dat ze 's nachts tegelijkertijd aan de hemel te zien zijn. (Bron: Solar System Scope)
Wat fijn is aan deze planetenparade is dat de ecliptica (dat is de denkbeeldige lijn aan de hemel die het vlak waarin de planeten van ons zonnestelsel bewegen, weergeeft) "te zien" is. Hiervoor moet je in gedachten de verschillende planeten met elkaar verbinden. Ook de maan staat dichtbij de ecliptica, waardoor het lijneffect beter zichtbaar wordt.
De zes planeten is al sinds 2 januari aan de nachtelijke hemel te zien. Maar heb je het nog niet gezien, dan is hier nog ruim de kans voor! Tot en met 23 februari zijn de planeten Venus, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus "te zien". De eerste vier hiervan zijn met het blote oog waarneembaar, maar voor Uranus en Neptunus heb je een goede verrekijker op statief of een telescoop voor nodig. Dit valt samen met de maan die ook rond de ecliptica staat.
Venus is de "ster van de show"! Deze planeet is namelijk erg helder op dit moment en is goed te zien in het zuidwesten kort na zonsondergang. We kennen deze planeet ook als de Avondster of Morgenster.
Saturnus kun je makkelijk vinden door in de buurt van Venus te zoeken. Deze planeet is niet zo helder, maar het is nog steeds goed zichtbaar met het blote oog. Je merkt het als een stabiel lichtpunt. Een ster daarentegen gaat makkelijker "knipperen" dan een planeet.
De planeet Venus is het felle punt rechtsonder, terwijl Saturnus het puntje linksboven ervan is. Saturnus is ook maar net zichtbaar door de hoge bewolking. Deze afbeelding is een aantal avonden geleden gemaakt.
Jupiter staat begin van de avond hoog aan de hemel en heeft een heldere, dominante aanwezigheid. Met een telescoop (of misschien zelfs een hele goede verrekijker) zijn van de oppervlakdetails van Jupiter zichtbaar. Vandaag vanaf 17.56 uur tot ongeveer 22.20 uur is de maan Europa en zijn schaduw over de planeetschijf van Jupiter te zien. En in de nacht van zaterdag op zondag (18 op 19 januari) is de schaduw van de maan Io te zien. Deze overgang is van ongeveer 21.00 uur tot kort na middernacht te zien. Om de manen en hun schaduw te kunnen zien, heb je een telescoop nodig. (of een goede zoom op een behoorlijke camera, zoals in de foto hieronder!)
Jupiter met vier van zijn manen. Archieffoto: Suzanne van Rooijen (Odijk)
Mars is iets meer naar het oosten te zien. Deze planeet is herken je aan zijn kenmerkende rode tint. Verder bereikt Mars vandaag oppositie. Dus staat deze planeet voor een waarnemer op aarde, tegenover de zon. Dat betekent dat Mars opkomt als de zon ondergaat en als Mars weer onder de westelijke horizon zakt, komt de zon op. Het is ook het punt waar een planeet op zijn helderste is en het dus het beste moment is om het waar te nemen.
Uranus en Neptunus, de twee ijsreuzen in ons zonnestelsel, zijn niet met het blote oog te zien. Een goede, sterke verrekijker kan de blauwgroene tint van Uranus laten zien en met een telescoop is het subtielere blauw van Neptunus te zien.
De komende twee weken vallen rond nieuwe maan. Dat betekent dat er niet te veel las is van het maanlicht als je naar de planeten wilt kijken. Maar het betekent ook dat de maan pas later op de avond/nacht te zien is en dus niet deel vormt van de ecliptica. Vanaf 25 februari is Saturnus niet meer zichtbaar en na 5 maart verdwijnt ook Neptunus uit beeld. Later komt Mercurius er ook nog bij, maar tegen die tijd is Saturnus al weer onder de horizon gezakt en dus zijn nog steeds 6 van de 7 planeten zichtbaar.
De beste tijd om de planetenparade waar te nemen is kort ná zonsondergang van zo'n 17.30 uur af tot 20.30 uur. Alle hemellichamen bewegen natuurlijk in de loop van de avond en nacht. Als je rond die tijd (het beste is eigenlijk rond 19.00 uur) naar buiten gaat, sta met je gezicht naar het zuiden: als je links kijkt, zie je Mars (ongeveer waar de zon opkomt) en als je rechts kijk, zie je Venus (iets boven de horizon waar de zon net onderging).
In de nacht van zaterdag op zondag vindt een conjunctie van Venus en Saturnus plaats. Dan staan die twee planeten voor een waarnemer op aarde schijnbaar dicht bij elkaar.
Voor een waarnemer op aarde zijn Venus en Saturnus schijnbaar dicht bij elkaar. (Bron: Night Sky)
Het weer de komende avonden
Momenteel is Nederland onder invloed van een hogedrukgebied. Dat betekent rustig weer, maar ook dat het regelmatig mistig of nevelig kan zijn. Soms blijft de mist hangen en soms gaat de mist over in lage bewolking en dan blijft het de hele dag grijs. Dat maakt de verwachting soms wat onzeker in dergelijke situaties. En nu is het nog grijs in vrijwel het hele land, maar...
Ten zuidwesten zijn er al opklaringen en de komende uren zouden deze opklaringen zich moeten uitbreiden. Dus vanuit het zuidoosten klaart het op. Als dat snel genoeg gaat, is er al vanavond kans om de planetenparade waar te nemen. Het grootste kans dus om deze spektakel vanavond te zien is in het zuidoosten van het land. Later op de avond en vooral in de nacht neemt de kans op mist weer toe.
Morgen kan het de hele dag grijs blijven en in de avond is er opnieuw kans op mist. Zaterdagavond is er een grotere kans op opklaringen. Ook is het koud. Wel blijft het de komende tijd (vrijwel) droog. Het zou dus best wel kunnen dat er de komende avonden tussen door de mist en veel bewolking, toch wel een kans is om deze spectaculaire planetenparade te zien!
Hoe bijzonder is zo'n planetenparade!?
Over een lange tijd gezien, zijn er gemiddeld tussen de drie en vijf planeten tegelijk zichtbaar. Over een tijd van 2.000 jaar kwam het 9,7% van de nachten voor dat er zes tot acht planeten zichtbaar. Aan de andere kant komt het maar 2,7% van de nachten voor dat er nul tot twee planeten zichtbaar zijn. Dus is het zeldzamer dat er minder planeten aan de nachtelijke hemel tegelijkertijd te zien zijn dan wat er meerdere planeten te zien zijn. Toch is het heel fijn om de planeten zo op een rij van oost naar west te zien en met een beetje geluk is deze planetenparade wél ergens te zien de komende weken tussen de wolkenvelden door!
Bronnen: hemel.waarnemen.com, gostargazing.co.uk, scientias.nl
