Het is volop winter in Nederland. Vrijwel overal is het wit, vriest het zowel overdag als ’s nachts en begint het ijs langzaam maar zeker wat meer dikte te krijgen. Afgelopen nacht vroor het matig tot streng, maar tot de verwachte zeer strenge vorst kwam het niet. De oorzaak hiervan hangt in de lucht...
In het rivierengebied was hardnekkige bewolking aanwezig, waardoor het minder koud werd (bron: Buienradar).
Dagelijkse gang
Dat de temperatuur overdag meestal hoger ligt dan ’s nachts weet iedereen wel. Overdag, na zonsopkomst zorgt de zon voor instraling van het aardoppervlak. Het aardoppervlak straalt de warmte en energie uit, waardoor de lucht erboven opwarmt. Na zonsondergang is er geen instraling meer, maar het uitstralen van het aardoppervlak gaat wel gewoon door. Hierdoor koelt het aardoppervlak af, zo ook de lucht erboven. Het temperatuursverloop gedurende een etmaal noemen we de dagelijkse gang.
Weetje: de laagste temperatuur valt meestal een half uur na zonsopkomst. Hoe dat kan? De uitstraling van het aardoppervlak is dan maximaal en omdat de zon nog te laag staat is er nog geen sprake van instraling.
Dagelijkse gang, meetstation Hupsel (Gld) van 11-02-2021
Zon straalt in, dak warmt op, smeltwater volgt (foto: Dilia van Zon, Lopik)
Maximale afkoeling
Tijdens een wolkenloze en windstille dag kan de temperatuur maximaal oplopen. De zon kan dan immers maximaal instralen. Zo werkt het eigenlijk ook met de afkoeling ’s nachts, maar dan omgekeerd. Tijdens een heldere nacht kan het aardoppervlak maximaal uitstralen, afkoelen en daarmee ook de lucht erboven. Waait het nauwelijks of niet, dan vindt er bovendien geen menging plaats met de wat warmere lucht op enige hoogte. Daardoor kan de lucht maximaal afkoelen.
Maximale uitstraling tijdens een heldere en windarme nacht (bron: Buienradar)
Sneeuwdek isolatie
Maar het kan nog kouder! Wanneer het aardoppervlak ’s nachts uitstraalt en warmte verliest stroomt bodemwarmte naar het oppervlak om de afkoeling tegen te gaan. Dit tempert de afkoeling. Maar wanneer een sneeuwlaag bovenop het aardoppervlak ligt wordt dit een ander verhaal. Het sneeuwdek, zeker een verse laag, is luchtig en werkt als een isolatiedeken. De bodemwarmte blijft dan op z’n plek en kan niet meer als warmtebron fungeren. Boven het sneeuwdek straalt ’t maximaal uit en het wordt vervolgens veel kouder dan wanneer de sneeuw er niet zou liggen. Ook zorgt de infrarood-uitstraling boven het witte sneeuwdek voor extra afkoeling. Door het huidige sneeuwdek zijn onder heldere windarme nachten temperaturen van -15 tot misschien wel -20 graden mogelijk.
Door het sneeuwdek kwam het op de Waddeneilanden lokaal ook tot strenge vorst. (foto: J.J. vd Laag)
Oostzee-wolken
Dinsdag daalde de temperatuur boven het sneeuwdek in Hupsel (Gld) naar -16,2 graden. De afgelopen nacht kwam het niet tot zeer strenge vorst (-15 graden en kouder), dat terwijl er minder wind stond. De reden dat het niet zo koud werd hangt in de lucht; wolken! Een groot deel de avond en nacht was er nog bewolking aanwezig op meerder plekken boven Nederland. Een deel ervan bestond uit wolken die waren ontstaan boven de Oostzee. Deze Oostzee-wolken werden met de noordoostenwind naar ons land getransporteerd. Oorspronkelijk waren het sneeuwbuien en gistermiddag viel in het oosten van het land daardoor zelfs nog wat sneeuw.
Houden wolken overdag de zonnestralen tegen, ’s nachts houden ze de uitstraling (van het aardoppervlak) tegen. Daar waar het gisteravond en vannacht nog bewolkt was, daalde het kwik minder dan op de plekken waar het helder was. Sterker nog; er waren plekken in ’t land waar het gisteravond kouder was dan afgelopen nacht. Het was daar eerst helder en met de komst van wolken in de nacht liep de temperatuur weer op! Wolken werken dus als een isolatiedeken en gaan uitstraling en daarmee de nachtelijke afkoeling tegen.
Wolken temperen de afkoeling (foto: Ria Geene, Berkel en Rodenrijs)
Wolken remmen de uitstraling van het aardoppervlak, met als gevolg minder afkoeling 's nachts. (bron: Buienradar)
Zeer strenge vorst?
De komende nachten is de wind wat oostelijker en is de kans op bewolking kleiner. Heldere nachten op komst, met een sneeuwdek. Het is dus niet ondenkbaar dat de zeer-strenge-vorstgrens wordt overschreden. -10 tot -15 graden wordt waarschijnlijke op meerdere plekken bereikt. In de nacht naar zaterdag is het ook helder, maar lijkt er net iets meer wind te staan wat de afkoeling tegengaat. De dagen daarna draait de wind langzaam naar het zuiden, komt minder koude lucht het land in en met de start van de nieuwe week staat het ook vertrek van de strenge vorst gepland.
