De zomer in België wil nog niet echt lekker vlotten maar er zitten toch soms een paar mooie zomerse dagen tussen. Echter die mooie zonnige en warme zomerdagen eindigen regelmatig met stevige regen- en onweersbuien. De volgende dagen krijgen we ook zomerweer en je raad het al, die worden weer afgesloten met een aantal onweersbuien. Hoe het zit met donder en bliksem lees je in deze blog.
De Cumulonimbus
Onweer komt vrijwel alleen voor in een speciale wolk, de Cumulonimbus. Deze wolk kan alleen ontstaan in een onstabiele atmosfeer. Er is dan een groot verschil in temperatuur van de warme lucht aan de grond en zeer koude lucht in de hogere luchtlagen van de atmosfeer. Niet alleen is een temperatuurverschil essentieel, er moet ook vocht aanwezig zijn en de lucht moet stijgen. In een onstabiele situatie kan de lucht uit zichzelf stijgen, maar een extra zetje draagt bij aan de ontwikkeling van buienwolken. Zo’n extra ‘zetje’ of forcering kan worden veroorzaakt door de komst van een storing, overgang van zee naar land of een berg.
Cumulonimbus met bliksem. Foto: Ria Brasser, Oost-Souburg 9 juli 2024
Een flits en een knal
Als die wolk eenmaal ontstaan is worden verschillende delen van de wolk verschillend geladen. Door de ladingsverschillen ontstaat een bliksemschicht. Die bliksemschicht is een beweging van geladen deeltjes (elektronen). Deze beweging, oftewel elektronenstroom, warmt de lucht rondom de bliksem zeer sterk op. Vervolgens wordt een enorme hoeveelheid energie vrijgesteld, waardoor een felle lichtflits ontstaat.
Wanneer de lucht rondom de elektronenstroom zeer sterk wordt verwarmd, zet deze in korte tijd extreem veel uit. Het uitzetten van de lucht veroorzaakt een geluidsgolf. Daarom gaat een bliksemontlading gepaard met een rommelend geluid, de donder. Soms is alleen een bliksem te zien en hoor je geen donder. Dat is wanneer de bui (en dus de lichtflits ook) te ver van je verwijderd is. Geluid draagt niet zo ver als licht, waardoor je de flits wel ziet, maar de donder niet hoort. Soms hoor je alleen de donder en soms zie je net een oplichting van de wolk, niet per se een bliksem. In zo’n geval wordt de flits afgeschermd door een wolk maar draagt het geluid daar wel doorheen.
Omdat licht ook een stuk sneller beweegt dan geluid kun je aan de hand van bliksem en donder de afstand van een bliksemschicht vaststellen. Licht gaat zo snel dat je ervan kan uitgaan dat je de flits ongeveer ziet terwijl hij er is. Geluid beweegt zich met ongeveer 330 meter per seconde door de atmosfeer. Zie je een flits en kan je tot 10 tellen voor je de donder hoort, dan is de bliksem (10 x 330) 3300 meter van jou vandaan.
Vormen van bliksem
Er zijn verschillende vormen van bliksem, waaronder de drie hoofdsoorten: wolk naar wolk, wolk naar aarde en intrawolk (binnen één wolk). Bij 'wolk naar wolk' ontstaat bliksem tussen de negatieve onderkant van de ene wolk en de positieve bovenkant van de andere. Bij 'wolk naar aarde' is het aardoppervlak positief geladen, waardoor er bliksem tussen de onderkant van een wolk en het aardoppervlak kan ontstaan. De derde vorm is binnen een wolk van de onderkant naar de bovenkant. Er zijn andere mindere bekende bliksemvormen, zoals wolk naar lucht en bolbliksem.
Soorten bliksem. Foto: Angeline, Biddinghuizen 9 juli 2024
Veiligheid
Omdat bliksem (levens)gevaarlijk kan zijn, zijn er een aantal dingen waar je rekening mee moet houden als het bliksemt: Is de bliksem in de buurt? Zorg dan dat je op een veilige plek bent. Zo kun je schuilen in een huis, een ander gebouw of gewoon in je auto.
- Kun je niet op zulke plekken schuilen, ga dan in ieder geval nooit onder een boom schuilen! Zorg er ook voor dat je uit het water blijft. Mocht er geen schuilplaats in de buurt zijn, dan kun je het beste uit de buurt van bomen of bijvoorbeeld metalen hekken blijven.
- Maak je in plaats daarvan zo klein mogelijk door te hurken en houd je hakken tegen elkaar. In het geval dat je alsnog getroffen wordt door bliksem, is het pad van de bliksem door je lichaam zo kort mogelijk.
- Er zijn vuistregels bij bliksem. Zo slaat bliksem bij voorkeur in op een hoge plek. Houd er wel rekening mee dat dit enkel vuistregels zijn. Het is ook vaak zat zo dat bliksem niet op de hoogste plek inslaat, of bijvoorbeeld pal naast een boom inslaat. Waan je dus niet veilig als je bijvoorbeeld niet bovenop een heuvel of berg staat en zoek alsnog een veilige schuilplaats op!
- De veiligste schuilplaats is hoe vreemd het ook mogen klinken dichtbij of in een Kerk. Omdat de kerken nogal hoge gebouwen zijn, zijn ze ook erg gevoelig voor blikseminslagen. Daarom worden op de kerkentoren bliksemafleiders geplaatst. De bliksemafleider is van metaal en trekt dus eigenlijk de bliksem aan. Als er dan een bliksemontlading in de buurt van de kerk is, gaat die bijna altijd naar de bliksemafleider toe.
De bliksem “zoekt” altijd het hoogste punt op om in te slaan. Foto: Frans Hettema Swichum 2 augustus 2020.
Bliksem weetjes
Bliksem is een spectaculair natuurfenomeen dat door mensen zowel als iets heel gaafs of iets erg beangstigends kan worden ervaren. Het is een van de meest extreme weersfenomenen en ook best gevaarlijk.
- Jaarlijks sterven 6000-25.000 mensen als gevolg van een blikseminslag. In België zijn dat er één of twee.
- Wereldwijd komt veel onweer voor. Op elk willekeurig moment zijn er op aarde tussen 1500 en 2000 onweersbuien actief die samen voor meer dan 50 bliksemflitsen per seconde zorgen!
- De binnenkant van een bliksem kan behoorlijk heet worden. Met een temperatuur van zo’n 30.000 graden is het er onvoorstelbaar warm.
- In België komen gemiddeld zo’n 200.000 bliksemontladingen per jaar voor.
- Vroeger werden in Europa de kerkklokken geluid bij een naderend onweer. Klokgeluid zou lucht verplaatsen. Men hoopte daarmee dat de onweersbui zou afdrijven.
- De directe schade ten gevolge van blikseminslagen is in België jaarlijks zo’n 100 miljoen euro.
Vooruitzichten:
Vandaag zou tijdens een bui een donderslag kunnen voorkomen, maar echt stevige onweders lijken er niet in te zitten. Zaterdag wordt het zeer warm en dan is er na de middag en vooral in de avond wel kans op stevig onweer. Dat kan zelfs gepaard gaan met hagel en zware windstoten. Wil je gave foto's maken....hou de camera dan best gereed op zaterdag!
Nicolien Kroon
Michel Nulens
