De kracht van de natuur is vaak te zien in buien: soms valt er een enorme hoeveelheid regen of hagel, komen er windstoten voor en onweert het. In sommige gevallen komt er zelfs een tornado voor. Laten we even één van deze verschijnselen bespreken: onweer!
Foto: Marij Bouwers (Simpelveld)
Buien gaan vaak gepaard met een elektrische ontlading, namelijk onweer. De ontlading ontstaat in een buienwolk (Cumulonimbuswolk) tussen sterk stijgende warme lucht en sterk dalende koude lucht. Door de beweging van deeltjes in de warme en koude lucht ontstaat er aan de bovenzijde van de wolk een positieve lading en aan de onderzijde een negatieve lading. Op een gegeven moment worden de verschillen zo groot dat er een ontlading plaatsvindt. Dit gaat gepaard met een bliksem, waarmee de verschillen in lading tijdelijk verdwijnen.
Een felle lichtflits
Bliksem is een beweging van geladen deeltjes (elektronen). Deze beweging, oftewel elektronenstroom, warmt de lucht rondom de bliksem zeer sterk op. Vervolgens wordt een enorme hoeveelheid energie vrijgesteld, waardoor een felle lichtflits ontstaat.
Foto: Maud Jeurissen (Sittard, Limburg)
Wanneer de lucht rondom de elektronenstroom zeer sterk wordt verwarmd, zet deze in korte tijd extreem veel uit. Het uitzetten van de lucht veroorzaakt een geluidsgolf. Daarom gaat een bliksemontlading gepaard met een rommelend geluid, de donder. Soms is alleen een bliksem te zien en hoor je geen donder. Dat is wanneer de bui (en dus de lichtflits ook) te ver van je verwijderd is. Geluid draagt niet zo ver als licht, waardoor je de flits wel ziet, maar de donder niet hoort. Soms hoor je alleen de donder en soms zie je net een oplichting van de wolk, niet per se een bliksem. Dat heeft te maken dat de flits wordt afgeschermd door een andere wolk.
Vormen van bliksem
Er zijn verschillende vormen van bliksem, waaronder de drie hoofdsoorten: wolk naar wolk, wolk naar aarde en intrawolk (binnen één wolk). Bij 'wolk naar wolk' ontstaat bliksem tussen de negatieve onderkant van de ene wolk en de positieve bovenkant van de andere. Bij 'wolk naar aarde' is het aardoppervlak positief geladen, waardoor er bliksem tussen de onderkant van een wolk en het aardoppervlak kan ontstaan. De derde vorm is binnen een wolk van de onderkant naar de bovenkant. Er zijn andere mindere bekende bliksemvormen, zoals wolk naar lucht en bolbliksem.
Het gevaar
Onweer en met name bliksem, is één van de gevaarlijkste weerfenomenen. Jaarlijks sterven wereldwijd duizenden mensen doordat ze getroffen worden door bliksem. In Nederland komen gemiddeld 2 mensen per jaar om door bliksem. Eenmaal getroffen door bliksem kun je permanente schade aan het zenuwstelsel oplopen. Het is daarom belangrijk om bescherming op te zoeken tijdens onweersbuien. Naast slachtoffers door onweer veroorzaakt bliksem ook veel materiële schade. Meer over de voorzorgmaatregelen die je kunt nemen, vind je in de blogs van 12 november 2017 en 10 april 2018.
Onweer in Nederland
Elk willekeurig moment zijn er over de hele aardbol ongeveer 1800 onweersbuien met zelfs 50 of meer bliksemontladingen per seconde. De meeste bliksemontladingen ter wereld komen voor in de omgeving van Kifuka in de bergen van de Democratische Republiek Congo.
Op maandag 21 mei 2018, waren vooral in het zuiden van Nederland enkele hevige onweersbuien. In 24 uur tijd waren er zelfs meer dan 13000 bliksemontladingen! De kaart hieronder toont de ontladingen met een blauwe punt.
Bron: KNMI
Bliksem alleen bij onweersbuien?!
Bliksem komt niet alleen voor bij onweersbuien, ook bij een vulkaanuitbarsting. In dergelijke situaties ontstaat er een pluim, oftewel wolk gevuld met geladen deeltjes. Door bliksemontladingen kan de pluim worden geneutraliseerd. Bliksemontladingen tijdens een vulkaanuitbarsting staan bekend als vulkanische bliksem en net zoals bliksem bij een onweersbui, kan dit soort indrukwekkend zijn!
Foto: Uitbarsting van vulkaan Rinjani, Indonesië in 1994 (Oliver Spalt via Wikipedia)
Kans op gedonder?
Onweer komt meestal in de zomer voor, maar ook nu is er kans op onweer. In de nacht van woensdag op donderdag is kans op stevige regen- en onweersbuien. Houd dus de onweersradar in de gaten!
