Plastic is heel veelzijdig en spotgoedkoop om te produceren, maar het heeft nu eenmaal een heel groot nadeel: het vergaat niet. Daardoor komt er overal plastic. Sommige plastic deeltjes zijn klein genoeg om in de lucht te zweven en dan komen ze terecht in wolken en regen.
Dat plastic een groot probleem is, is al bekend. Omdat het niet vergaat, hoort het niet in ons milieu. Helaas komt er van dit kunststof ook wat kleinere stukjes of deeltjes vrij en dát vinden we dan in water (denk hier vooral aan de oceanen), in eten en ook in de lucht.
Plastic op het strand (archieffoto: Kevin van Berlo, Vlieland)
Wat zijn microplastics?
Voor de kleine deeltjes plastic die vrij komen in het milieu is er een specifiek woord, namelijk microplastics. Deze deeltjes kunnen microscopisch klein zijn of zelfs enkele millimeters groot. Eigenlijk zijn er meer dan alleen microplastics:
- macroplastics (deze zijn duidelijk zichtbaar en 'grijpbaar' plasticafval, denk aan plastic flessen of fruitverpakking)
- mesoplastics (plastic deeltjes groter dan 5 mm, dus nog steeds zichtbaar, maar nauwelijks 'grijpbaar')
- microplastics (tussen 1 en 5 mm)
- microkorrels (kleiner dan 1 mm. Deze 'korrels' komen voor in schoonheidsmiddelen. Ook kunnen ze vrijkomen tijdens het slijten van bv. autobanden en bij slijtage van synthetische kleding)
- nanoplastics (wanneer microplastics en microkorrels verder worden afgebroken tot deeltjes van 1 tot 1000 nanometer)
Kleinere deeltjes van plastic kunnen ook ontstaan tijdens het uiteenvallen van grotere stukken plasticafval door middel van golfslag en fotochemische processen. De term microplastics werd in 2004 geïntroduceerd door professor Richard Thompson, een zeebioloog aan de Universiteit Plymouth in het Verenigd Koninkrijk. Voor de rest van deze blog houden we de term 'microplastic' aan voor alle plasticdeeltjes kleiner dan 5 mm.
Microplastics in de lucht
Microplastic komt dus ook in de atmosfeer voor en dat is niet alleen in de directe omgeving waar plasticafval voorkomt. Uit een studie in 2019 bleek dat microplastics via de wind naar afgelegen gebieden wordt getransporteerd. Uit een opvolgende studie bleek dat deeltjes van microplastics zelfs in een zeebries (die dus landinwaarts waaide) werden gevonden. De microplastic deeltjes kunnen dus over grote afstanden worden meegevoerd door de lucht.
Uit een recent onderzoek in Japan bleek dat microplastic ook te vinden is op hogere hoogte en dan met name in wolken. De studie onderzocht het pad van microplastics in de lucht zoals ze in de biosfeer circuleren. Door de analyse van monsters van wolkenwater, genomen uit hooggelegen bergen in Japan, konden de onderzoekers ook licht werpen op de invloed van microplastics op de vorming van wolken en hun potentiële negatieve impact op het milieu, en dan met name hun bijdrage aan klimaatverandering.
Wolkenwater of regenwater?!
Er is een verschil tussen water in de wolken en water dat valt als regendruppels, namelijk hun grootte. Regendruppels zijn groot (ten opzichte van water in wolken) en hebben daarom een hoge zwaartekracht-neerslagsnelheid. Daardoor kunnen regendruppels gemakkelijk verzamel worden in bijvoorbeeld emmers. Wolkendruppeltjes daarentegen zijn een stuk kleiner en hebben dus een lage zwaartekracht-neerslagsnelheid.
Er zijn verschillende manieren om water uit wolken te verzamelen, bijvoorbeeld door fijn draadapparaat te gebruiken.
Een apparaat om water uit mist op te vangen of om dauwwater op te vangen. We noemen dit een "fog net", oftewel een mistnet of mistverzamelaar. Het water dat hierdoor wordt opgevangen, wordt gebruikt als drinkwater in relatief droge gebieden. (bron: Pontificia Universidad Católica de Chile via Wikipedia, copierecht Creative Commons CC BY-SA 2.0)
Microplastics als condensatiekernen
Voor wolken om te vormen zijn er enkele ingrediënten nodig, namelijk voldoende vocht in de lucht, een daling in de temperatuur en condensatiekernen. (Voor meer over wolk- en regenvorming, lees de blog "het ontstaan van regen".) In kort gebeurt het als volgt: er zijn condensatiekernen of aerosolen en er is vocht in de lucht. Als de lucht verzadigd is (dus er kan geen meer vocht in de lucht wordt opgenomen) en de temperatuur daalt, condenseert de vocht oftewel het waterdamp op de condensatiekernen en vormen er waterdruppeltjes. Deze druppeltjes verzamelen samen om een wolk te vormen.
Door regen komen microplastics in rivieren, de zeeën en oceanen terecht. Foto: Danielle Prins (Anna Paulowna)
Als er dus microplastics in de lucht rondzweven, kunnen ze als condensatiekernen dienen en dus deel vormen van wolken. Eventueel worden deze microplastic-wolkendruppeltjes groter en vallen ze als regen (of een andere vorm van neerslag) naar het aardoppervlak. Op deze manier komen er microplastic deeltjes in waterbronnen terecht. Dat kan leiden tot de vervuiling van bossen en grondbodems met micro- en nanoplastics. Uiteindelijk kan dat bijdragen tot de vernietiging van marine ecosystemen via de rivieren.
Microplastics en cloud seeding
Misschien heb je al gehoord van cloud seeding... Dat is als er op een kunstmatige manier regen wordt opgewekt. Dat wordt gedaan door wolken te bezaaien om het neerslagproces aan te hutsen. Bij luchthavens wordt dit proces ook gebruikt om bijvoorbeeld mist op te laten lossen dat vliegtuigen mogen opstijgen.
Microplastics kunnen dus op deze manier de vorming van wolken beïnvloeden en mogelijk (grote) verschuivingen in de mondiale regenpatronen veroorzaken.
Wat te doen?!
Het is belangrijk zo veel mogelijk plastic te recyclen. Nog beter eigenlijk... om het gebruik ervan helemaal te vermijden. Dat is nog niet mogelijk, want we als gebruikers hebben niet altijd de keus om te kiezen voor 'zonder plastic'. Maar we kunnen wel zorgen dat het zo veel mogelijk minder wordt. Hier is een aantal tips:
- Voorkom zo veel mogelijk het gebruik van plastic
- Gebruik zo min mogelijk wegwerpplastic
- Als je plastic moet gebruiken, recycle het dan
- Neem je eigen bestek mee of kies voor houten i.p.v. plastic bestek
- Gebruik linnen of papieren tasjes i.p.v. plastic tasjes
- Neem deel aan "cleanup" acties om bijvoorbeeld het strand op te ruimen
