Lichtende nachtwolken zijn een bijzonder weerfenomeen. Ze zijn maar voor enkele maanden in een jaar zichtbaar en zelfs dan zijn ze niet iedere nacht te zien. Ook is het (nog) moeilijk te voorspellen wanneer dit wolkensoort tevoorschijn komt!
Stapelwolken, sluierwolken en stratus zijn drie van de vele wolkensoorten die regelmatig aan de hemel hangen. Voor sommige wolkensoorten heb je meer dan een vleugje geluk nodig om ze te zien. Denk bijvoorbeeld aan parelmoerwolken of dan de spectaculaire lichtende nachtwolken. Laatstgenoemde is alleen maar (op het noordelijk halfrond) van midden mei tot midden augustus zichtbaar en dan alleen 's nachts. Ze zijn ook niet iedere nacht te zien! En ook dan zijn het alleen de nachtbrakers en vroege vogels die zo gelukkig zijn om ze te spotten, want lichtende nachtwolken komen kort voor zonsopkomst en kort na zonsondergang voor.
Foto: Martin Nieuwerf, Den Helder (15 juli 2022)
Ontdekking
Lichtende nachtwolken is een fenomeen dat pas recent ontdekt is. Voor 1885 is er geen bevestigde observatie van. Het werd voor de eerste keer na de uitbarsting van de vulkaan Krakatau in voormalig Nederlands-Oost-Indië gezien. Deze uitbarsting was een van de dodelijkste en meest destructieve in de historie. Het was aanvankelijk niet zeker of de lichtende nachtwolken een direct gevolg was van deze vulkaanuitbarsting (het vulkanisch puin werd namelijk hoog in de atmosfeer geschoten). Het kan ook zijn dat ze pas toen werden waargenomen omdat veel mensen naar de spectaculaire zonsondergangen, die door de vulkanische puin in de lucht worden veroorzaakt, keken. En uiteraard zijn lichtende nachtwolken kort na zonsondergang zichtbaar.
In 1887 werden lichtende nachtwolken voor het eerst op beeld vastgelegd door Otto Jesse. Hij heeft dit fenomeen verder bestudeerd en ze de naam "noctilucent" gegeven.
Sindsdien is er veel onderzoek gedaan naar dit zeldzame wolkensoort. Tegenwoordig is het duidelijk dat deze wolken niet alleen door stof van vulkanische activiteiten veroorzaakt worden, maar ook door bijvoorbeeld stof afkomstig van meteorieten.
Ontstaan en waarneming
Lichtende nachtwolken bestaan uit ijskristalletjes en komen op ongeveer 80 km hoogte in de mesosfeer voor. Daarmee zijn ze ook de hoogst voorkomende wolken in de atmosfeer, hoger dan dit komen er geen wolken voor.
Nachtwolken ontstaan wanneer waterdamp op stofdeeltjes van meteorieten, vulkanische uitbarstingen en andere stofdeeltjes, afkomstig van de troposfeer, condenseert. In de mesosfeer ligt de temperatuur tussen de -90 °C en -145 °C. Daarom vriest de waterdamp op de deeltjes snel en worden er ijskristalletjes gevormd. Pas wanneer de zon onder de horizon is, weerkaatsen deze ijskristalletjes het zonlicht en lijkt het alsof deze wolken zelf licht geven. Lichtende nachtwolken zijn het best waar te nemen als de zon tussen 6° en 16° onder de horizon staat. Ook zijn ze dan met name in het westen/noordwesten (na zonsondergang) of het oosten/noordoosten (voor zonsopkomst) te zien.
Deze wolken zijn normaal kleurloos of blauw, maar rode of groene wolken komen ook wel eens voor. De kenmerkende blauwe kleur komt van de absorptie van ozon door de zonnestralen.
Lichtende nachtwolken kunnen een verscheidenheid van patronen en vormen hebben zoals strepen, golven en draaikolken. Deze zijn normaal zichtbaar tussen 50° en 70° noorder- of zuiderbreedte. Ze zijn dus ook op het zuidelijk halfrond te zien, maar dan van midden november tot midden februari. Dichterbij de polen is het niet donker genoeg om deze wolken tijdens de zomer waar te nemen.
Foto: Chris Biesheuvel, Meteren (6 juli 2022)
Hoewel lichtende nachtwolken op beide halfronden voorkomen, zijn ze veel vaker op het noordelijk halfrond te zien dan op het zuidelijk halfrond. Dat komt omdat op het zuidelijk halfrond deze wolken zwakker zijn en minder vaak voorkomen. Bovendien is de bevolking op het zuidelijk halfrond minder (dus zijn er minder mensen om dit fenomeen waar te nemen) en het landoppervlak om waarnemingen te doen is kleiner.
Relatie tot klimaatverandering
Uit onderzoek blijkt het dat de recente ontdekking en de toenemende verschijning van lichtende nachtwolken gekoppeld kunnen zijn aan klimaatverandering. Volgens weermodellen gaat de temperatuur van de mesosfeer met toenemende broeikasgassen dalen. Dat klinkt misschien raar, maar het komt doordat de toenemende broeikasgassen meer warmte in de troposfeer vasthouden. Dus "ontsnapt" er minder warmte naar de mesosfeer, waardoor de temperatuur in deze laag van de atmosfeer daalt. Een lagere temperatuur betekent dat waterdamp nog sneller en makkelijker kan vriezen op stofdeeltjes en dus kan het spectaculaire fenomeen, lichtende nachtwolken, vaker te zien zijn!
Komende tijd lichtende nachtwolken?!
Zoals hierboven vermeld... het is lastig te bepalen precies wanneer lichtende nachtwolken hun verschijning gaan maken. Wel weten we hoe het weer eruit gaat zien en of je deze wolken zal kunnen spotten, zouden ze zichtbaar zijn. Komende nacht zou dat dus wel kunnen, want er zijn brede opklaringen en dus heel weinig bewolking om roet in het eten te gooien.
De nachten daarna is er ook steeds kans daarop, want er zijn iedere nacht opklaringen. Wel verlopen de nachten aan de koude kant met de minima iets onder het langjarig gemiddelde van 10 graden.
Is dit zeldzame wolkensoort wel een keertje weer te zien? Maak er dan een foto van en voeg het toe op onze website via deze link!
