De afgelopen nachten was het prachtige natuurverschijnsel, lichtende nachtwolken, boven Nederland te zien. Wanneer hebben we dit fenomeen voor het eerste waargenomen en hoe ontstaan deze “schijnende” wolken?
Lichtende nachtwolken, oftewel “noctilucent” wolken, zijn een behoorlijk spectaculair natuurverschijnsel. We zien het niet zo vaak zoals stapelwolken of sluierbewolking. Bovenal ontstaan deze op het noordelijk halfrond alleen maar in de maanden mei, juni en juli. Dan zijn het ook alleen de nachtbrakers en vroege vogels die zo gelukkig zijn om deze te zien, want lichtende nachtwolken komen kort voor zonsopkomst en kort na zonsondergang voor. In 1887 heeft Otto Jesse, een Duitser, het fenomeen voor het eerst gefotografeerd, bestudeerd en het de naam “noctilucent” meegegeven.
Ontdekking
Lichtende nachtwolken is een fenomeen dat onlangs ontdekt is. Voor 1885 is er geen bevestigde observatie van. Het werd voor de eerste keer na de uitbarsting van de vulkaan Krakatau in voormalig Nederlands-Oost-Indië gezien. Deze uitbarsting was een van de dodelijkste en meest destructieve in de historie. Het bleef aanvankelijk onduidelijk of de lichtende nachtwolken een direct gevolg zijn van deze vulkaanuitbarsting door vulkanisch puin dat hoog in de atmosfeer wordt geschoten. Een andere reden kan zijn dat mensen deze wolken vaker opmerkten omdat ze naar de spectaculaire zonsondergangen, die worden veroorzaakt door de vulkanische puin in de atmosfeer, keken. Sindsdien is er veel onderzoek gedaan en nu is het duidelijk dat deze wolken niet alleen door stof van vulkanische activiteiten veroorzaakt worden, maar ook door bijvoorbeeld stof afkomstig van meteorieten.
Ontstaan en waarneming
Lichtende nachtwolken bestaan uit ijskristalletjes en komen op ongeveer 80 km hoogte in de mesosfeer voor, hoger in de atmosfeer komen wolken niet voor. Nachtwolken ontstaan wanneer waterdamp op stofdeeltjes van meteorieten, vulkanische uitbarstingen en andere stofdeeltjes, afkomstig van de troposfeer, condenseert. In de mesosfeer ligt de temperatuur tussen de -90 °C en -145 °C. Daarom vriest de waterdamp op de deeltjes snel en vormen deze ijskristalletjes. Pas wanneer de zon onder de horizon is, weerkaatsen deze ijskristalletjes het zonlicht en lijkt het alsof deze wolken zelf licht geven.
Deze wolken zijn normaal kleurloos of blauw, maar rode of groene wolken komen ook voor. De kenmerkende blauwe kleur komt van de absorptie van ozon door de zonnestralen. Lichtende nachtwolken kunnen een verscheidenheid van patronen en vormen hebben zoals strepen, golven en draaikolken. Deze zijn normaal zichtbaar tussen 50° en 70° noorder- of zuiderbreedte . Dichterbij de polen is het niet donker genoeg om deze wolken tijdens de zomer te kunnen zien.
Relatie tot klimaatverandering
Uit onderzoek blijkt het dat de recente ontdekking en de toenemende verschijning van lichtende nachtwolken gekoppeld kunnen zijn aan klimaatverandering. Volgens weermodellen gaat de temperatuur van de mesosfeer met toenemende broeikasgassen dalen en daardoor kan het spectaculaire fenomeen, lichtende nachtwolken, vaker te zien zijn.
