ENSO: een spel tussen een jongen en zijn zusje op de Grote Oceaan. Wat voor weer het wordt in grote delen van de wereld ligt aan wie het spel wint. De komende maanden lijkt het kleine zusje, La Niña te winnen.
In onze atmosfeer en de oceanen zijn er enkele fenomenen die invloed hebben op het weer in grote delen van de wereld. De "El Niño Southern Oscillation" is er eentje van. Het El Niño Southern Oscillation-effect, oftewel het ENSO-effect doet zich voor langs de evenaar in de oostelijke Stille Oceaan (dus aan de kust van de Amerika's). Het gaat met name om perioden waarin de zeewatertemperatuur over dit gebied van de Stille Oceaan verandert. Veranderde zeewatertemperaturen hebben effect op de luchtdruk (en dus het weer) boven deze gebieden. En omdat de Stille Oceaan zo enorm is, heeft dit fenomeen gevolgen voor de grootschalige circulatie in de atmosfeer (bekend als Walker Circulatie) boven deze watermassa, en eventueel voor het weer en het klimaat van een groot deel van de Tropen en Subtropen.
Een diagram van de neutrale en La Niña-fase van ENSO met daarbij de Walker Circulatie (bron: PAR via Wikipedia)
De drie fases
Er zijn drie verschillende fases van ENSO, namelijk de neutrale fase, El Niño en La Niña. De neutrale fase is als de zeewatertemperaturen rond de evenaar in de oostelijke Stille Oceaan (met name voor de kust van Zuid-Amerika en Centraal-Amerika, strekkend over de evenaar richting Papoea-Nieuw-Guinea en het noorden van Australië) geen of nauwelijks een afwijking laten zien van de gemiddelde waarden. La Niña komt weer voor wanneer de temperatuur van het zeewater in dit gebied kouder dan gemiddeld is. El Niño is dan het tegenovergestelde van La Niña, dus als het zeewater relatief warmer is dan gemiddeld aan de westkust van Zuid-Amerika. De verschillende fases van ENSO kunnen elk tussen enkele maanden tot zelfs 2 jaar duren.
Normaal ligt de temperatuur van het zeewater aan de westkust van Zuid-Amerika wat lager dan die van het zeewater rond Australië en Zuidoost-Azië. Dat zorgt voor een stijging van relatief warmere, vochtigere lucht rond de evenaar in de westelijke Stille Oceaan, die vervolgens zorgt voor regen en buien in dat gebied.
Tijdens een La Niña wordt het zeewater langs de westkust van Zuid-Amerika kouder dan normaal. Dat zorgt voor een sterkere luchtcirculatie en vervolgens ontstaan er nog zwaardere regenbuien boven Zuidoost-Azië en juist meer droogte voor de westkust van Zuid-Amerika.
Als het zeewater aan de kust van Peru en Ecuador juist opwarmt, is er sprake van een El Niño. Boven het relatief warme zeewater nabij Peru en Ecuador kan de lucht dan gemakkelijk stijgen. Deze lucht koelt af en condenseert, met als gevolg de vorming van soms grote buienwolken rond dit gebied. In Azië zorgen de dalende luchtbewegingen boven het relatief koude zeewater juist voor drogere omstandigheden.
Gevolgen ENSO
Weet je het nog?! Het jaar 2023 was recordwarm. Het ging gepaard met extreme droogte op sommige plaatsen in de wereld en vele gletsjers smolten het snelst in decennia. Ook was het voorjaar erna een relatief nat voorjaar in Nederland. Toen kwam 2024: het was wereldwijd opnieuw recordwarm. Dit gebeurde allemaal tijdens (en kort ná) een straffe El Niño.
Vorig jaar kwam het tot een La Niña. Dit fenomeen leidt weer tot het tegenovergestelde dan El Niño: waar er tijdens een El Niño juist droog weer heerst, valt er tijdens La Niña meer regen en dan vaak ook meer dan gemiddeld. Vooral rond de Tropen zijn deze gevolgen goed merkbaar.
Wat duidelijk is in de afbeelding hierboven, is dat La Niña geen directe invloed heeft op het weer in Europa. Wel zorgt La Niña dat een krachtig hogedrukgebied rond Alaska ontstaat. Dat heeft weer een invloed op de straalstroom. Die buigt namelijk zuidelijk over Noord-Amerika. Als de straalstroom Noord-Amerika verlaat, zijn er verschillende richtingen die het kan volgen. Het ligt een beetje aan wat voor drukgebieden er boven de Noordelijke Atlantische Oceaan zijn. Ook speelt de SSW (Sudden Stratospheric Warming) een rol. Er zijn dus meerdere dingen die het weer boven Europa beïnvloed. Wat voor weer we de komende maanden gaan krijgen, moeten we dus nog even afwachten.
La Niña
Na de La Niña van eerder dit jaar, kwam het tot een neutrale fase tijdens de zomermaanden. Afgelopen september werd het echter duidelijk dat we weer met een La Niña te maken hebben tot tenminste december dit jaar. De zeewatertemperatuur langs de westkust van Zuid-Amerika is namelijk kouder dan het langjarig gemiddelde, en ten opzichte van het westen van de Stille Oceaan.
Zeewatertemperatuuranomalie van 12 oktober 2025. Langs de westkust van Zuid-Amerika en ook rond de evenaar in de Stille Oceaan (in het midden) is het zeewater relatief koeler (blauw) dan gemiddeld (Bron: NOAA)
Dat betekent dat sommige plaatsen op de wereld de komende maanden meer regen dan normaal kunnen verwachten. Ook speelt ENSO normaal gesproken een rol bij wereldwijd de gemiddelde temperatuur.
Afgelopen jaren was het natuurlijk recordwarm (denk aan de recordwarme jaren 2023 en 2024). De straffe El Niño had hier een rol in gespeeld. Tijdens een La Niña ligt wereldwijd de luchttemperatuur vaak iets lager. De Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) zegt echter dat ondanks de tijdelijke verkoelende invloed van La Niña, de luchttemperatuur waarschijnlijk voor een groot deel van de wereld nog steeds boven het gemiddelde uitkomt.
Een mogelijke reden hiervoor is dat het een zwakke of matige La Niña wordt. Dat betekent dat er ruimte is voor andere oceanische en atmosferische factoren om het weer te kunnen beïnvloeden. Voorbeelden hiervan zijn de Noord-Atlantische Oscillatie, de Arctische Oscillatie en de Indische Oceaandipool. Ook andere niet-permanente factoren, zoals de oceaan-hittegolf die momenteel in een deel van de Stille Oceaan heerst, kunnen een rol spelen.
Leuke weetjes
In een normale situatie waaien rondom de evenaar passaatwinden uit het oosten. Dat stuwt het warme zeewater op voor de kust van Azië. Voor de Zuid-Amerikaanse kust, nabij Peru, komt juist koel zeewater uit de diepte van de oceaan omhoog. Dit water is vaak rijk aan voedingsstoffen, waardoor de plankton- en visgroei wordt gestimuleerd. Tijdens een La Niña wordt dit proces geïntensiveerd. Dus zorgt een La Niña voor een betere visvangst langs deze kust.
De naam "El Niño" (vertaald De Kleine Jonge) verwijst naar het Kerstkind. Vissers in Peru hebben deze naam aan dit fenomeen gegeven, omdat het vooral rond de Kerst voorkomt.
Af en toe komen bijzondere krachtige El Niño's voor, soms ook wel "super El Niño's" genoemd. De El Niño van 1997/1998 is daar een voorbeeld van. Het lijkt of deze super El Niño's een gevolg kunnen zijn van de wisselwerking tussen ENSO en een positieve Indische Oceaandipool, een soortgelijk fenomeen in de Indische Oceaan.
