Iedereen die in de zomer een verkoelende duik in zee wil nemen kijkt wel om zich heen of ze er niet zijn, kwallen. Het zijn niet de aantrekkelijkste dieren waarmee je in aanraking wilt komen. Door de klimaatverandering verandert het “seizoenspatroon” van deze dieren.
Seizoenspatroon?
Net zoals we bij andere planten en dieren verschillende seizoenspatronen kennen zoals de volgeltrek, de bloeiperiode van planten, de overlast door eikenprocessierupsen kennen ook kwallen een seizoenspatroon. Daarmee wordt bedoeld het verschijnen, het hoogtepunt ofwel de piek in het aantal kwallen en het verdwijnen van kwallen in een jaar.
Kwallensoorten
In onze kustwateren zijn er vier kwallensoorten die veel voorkomen. Als eerste in het seizoen verschijnt de oorkwal, daarna de blauwe haarkwal en vervolgens de kompaskwal en als laatste de zeepaddenstoel. In deze volgorde vertonen ze ook een piek in aantallen en verdwijnen ze weer. Dit is bevestigd door duikwaarnemingen in de Oosterschelde en wat dus opviel is dat het moment waarop deze soorten opkomen, pieken in aantal en weer verdwijnen tegenwoordig drie tot zeven weken eerder valt dan een kwart eeuw geleden
Oorkwal (foto: Anne-Marie van Iersel)
Voortplanting
Het moment van deze seizoenscyclus van kwallen hangt samen met hun voortplantingscyclus. Ze planten zich voort via poliepen die op de zeebodem vastgehecht zitten. Bovenaan deze poliepenstammetjes zitten tentakelkransjes. Bij een bepaalde temperatuur snoeren die zich af en vormen ze kleine kwalletjes. Deze worden door de zeestroming meegevoerd. Ze voeden zich met plankton en groeien uit tot schijfkwallen zoals je langs de kust ziet. Zijn ze volwassen kwal geworden dan gaan ze over tot geslachtelijke voortplanting. Na bevruchting van de eicellen ontstaan larfjes die afdalen naar de bodem en daar weer poliepen vormen waarna de cyclus zich weer herhaalt.
Klimaatverandering
De laatste decennia stijgt de zeewatertemperatuur als gevolg van klimaatverandering met als gevolg dat de temperatuurdrempel waarop kwallen zich afsnoeren van de poliepen eerder in het jaar is. Daardoor valt ook de piek in het aantal kwallen eerder en ook het afnemen ervan valt eerder in het jaar. Dit terugkerende verschijnsel (verschijnen, piek en verdwijnen) van de kwal (en andere natuurverschijnselen) wordt fenologie van de soort genoemd. Stichting ANEMOON heeft dus een onderzoeksproject opgezet (MOO= Monitoring Project Onderwater Oever) waarin dit bijvoorbeeld bij kwallen is onderzocht en wat blijkt dat in de Oosterschelde waar de observaties door duikers zijn gedaan het kwallenseizoen verschuift. Vooral de piek van de oorkwal, de blauwe haarkwal en de kompaskwal trad in 2018 veel eerder op dan in 1995. Bij de blauwe haarkwal viel de piek zelfs zeven weken eerder in het seizoen, bij de andere was dat drie tot vijf weken. Of het warmer worden van het zeewater de precieze oorzaak is van dit seizoenspatroon is nog niet helemaal zeker maar het ligt wel voor de hand. Komende jaren wordt het onderzoek uitgebreid naar het Grevelingenmeer en de Noordzeekust.
Fenologiecurves van de vier soorten kwallen in de Oosterschelde in 1995 en 2018 op basis van duikwaarnemingen gedaan in het kader van het Monitoringproject Onderwater Oever (MOO) (Bron: Stichting ANEMOON)
Oorzaak groeiende kwallenpopulaties
Door het versterkte broeikaseffect en daardoor klimaatverandering warmt het zeewater op en kunnen kwallen dus makkelijker en op grotere schaal ontwikkelen. Voedsel is er genoeg omdat door de opwarming plankton (voedsel van de kwal) ook makkelijker groeit. Daarnaast is overbevissing een groot probleem. Roofvissen zoals tonijn, haring en zalm worden massaal gevangen en nemen in aantallen af en wat staat er op het menu van deze roofvissen, juist, de kwal. Deze vissen zijn dus de natuurlijke vijand. Doordat er steeds minder van deze vissen zijn kan de kwallenpopulatie lekker doorgroeien en word je als badgast steeds vaker getrakteerd op deze glibberige dieren. Doordat de kwallenpiek eerder valt in het seizoen is het misschien een aanrader om later in het seizoen te gaan badderen in zee of op de kwallenradar te kijken. En kijk vooral naar de windrichting want met een oostenwind worden de kwallen door de onderstroming juist richting de kust gevoerd.
bron: stichting ANEMOON
