Vorstgevoelige planten mag je pas na IJsheiligen buiten zetten is één van de bekendste tuinweetjes. Doe je dat wel, lopen de planten het risico om kapot te vriezen. De periode van 11 tot en met 14 mei staat bekend als de IJsheiligen: één van de oudste en bekendste begrippen uit de volksweerkunde. Het markeert een overgang van koud voorjaarsweer met kans op nachtvorst naar meer zomers getint weer. Over het algemeen wordt aangenomen dat er na deze dagen, geen nachtvorst meer voorkomt.
Tijdens de lente is er vaak een groot verschil tussen de nacht- en de dagtemperatuur. 's Nachts kan het vriezen en overdag kan de temperatuur zelfs tot zomerse waarden oplopen. Lente is de tijd van het jaar dat men gewassen en planten plant. Vorst kan gevaarlijk zijn voor de jonge plantjes. Daarom worden vooral moestuinen pas na half mei beplant. Na de IJsheiligen dus.
Vuurpotten beschermen de plantjes. Foto: Ab Donker
Waar komt het woord IJsheiligen vandaan?
De naam, IJsheiligen, is aan de vier katholieke heiligen Mamertus, Pancratius, Servatius en Bonifatius van Tarsus gegeven omdat hun naamdagen van 11 tot en met 14 mei zijn. In het verleden trad er vaak nachtvorst tijdens deze periode op. Vandaar dus "IJs"-heiligen. 
De vier IJsheiligen (Llorenzi via Wikipedia)
Leerlingen van Galileo hebben de "mythe" van vorst rond de IJsheiligen bevestigd door de weerpatronen van de meimaand van 1655 tot en met 1670 te onderzoeken. Ook nu is het nog een van de bekendste begrippen in de volksweerkunde.
IJsheiligen in Nederland
Hier in Nederland houden de IJsheiligen zich niet altijd aan hun data. Alleen juli en augustus zijn in het hele land de enige maanden die nog altijd vrij van vorst op anderhalve meter zijn. Sinds 1901 klopt het in 92% van de jaren dat in De Bilt geen vorst na 14 mei optreedt. De laatste vorstdag van het voorjaar ooit in De Bilt was op 28 mei 1961.
Bron: KNMI
Door de minimumtemperatuur sinds 1901 te gebruiken kan worden bepaald op welke dagen de kans op vorst meer dan 1% is. In de grafiek hierboven is de licht blauwe lijn de kans op vorst in de periode 1901 tot en met 1930. Vergelijk daarmee de kans op vorst van 1981 tot en met 2010 (de donker blauwe lijn). In de laatstgenoemde periode eindigde de "winterse periode" gemiddeld op 8 mei. Dat is kort vóór de IJsheiligen! Het is ongeveer 2 weken eerder dan de "winterse periode" van het begin van de 20e eeuw.
Met een wereldwijde temperatuurstijging de komende jaren, eindigt in de toekomst in Nederland, de "winterse periode" nog eerder (het gele deel in de grafiek).
IJsheiligen 2020
Als je naar de Pluim kijkt lijken de dagen van de IJsheiligen dit jaar op 2 meter hoogte vorstvrij te gaan verlopen. Aan de grond zou het misschien wel licht kunnen gaan vriezen. Heel koud wordt het in iedere geval niet maar dat betekent niet dat er dit jaar geen meer vorst kan optreden. Er kan nog veel tussen nu en begin juli gebeuren!
Grasminimumthermometer. Foto: Jannes Wiersema
