Volgens de burgemeester van de gemeente Voeren, net bij Zuid-Limburg over de grens, was de overstroming van vrijdag 17 en zaterdag 18 mei 2024 erger dan de grote watersnood van 2021. In deze blog gaan we daarom kijken naar de overeenkomsten en verschillen tussen de overstromingen van 2021 en de huidige overstromingen.
Overstroming juli 2021
Bij de watersnood van juli 2021 viel er bijzonder veel regen in korte tijd. Er viel in een relatief groot gebied binnen 24 uur 100 mm regen. Plaatselijk viel er zelfs nog veel meer dan dat. 100 mm binnen één dag is zeer uitzonderlijk. Uit data is gebleken dat dit met afstand een record is, sinds 1950 kwam dit nooit eerder voor.
Boven: in een bijzonder groot gebied van de Ardennen tot voorbij Bonn viel binnen 24 uur circa 100 mm regen. Onder: het gemiddelde aan neerslag binnen het oranje omlijnde gebied. In 2021 viel daar gemiddeld zo'n 100 mm binnen 24 uur, sinds 1950 is dit nooit eerder voorgekomen. Data source: ERA5. Credit: C3S/ECMWF. Bron: Copernicus
Mei en juni 2021 waren ook al beiden erg natte maanden in de Ardennen en de Eifel. Dit zorgde ervoor dat de bodem het regenwater niet of nauwelijks opnam, in plaats daarvan stroomde het waterde beken in. Deze natte voorgeschiedenis en de zeer forse neerslagsom zorgde ervoor dat veel beken en rivieren in het stroomgebied van de Rijn en Maas tegelijk een historisch waterpeil bereikten. De data van onderstaand plaatje reikt tot 1991. Doordat er in zo'n groot gebied tegelijk zoveel neerslag viel, stroomde al het water min of meer tegelijk de grote rivieren de Maas en de Rijn in. Normaal zijn deze rivieren breed genoeg zodat ze hoogwaterpieken uit zijrivieren makkelijk kwijt kunnen. Deze keer was bijzonder doordat alle zijrivieren zo hoog stonden, met name de Maas bereikte daardoor ook zeer hoge waterstanden, met (dreigende) overstromingen tot gevolg.
Hoe het hoogwater van dag tot dag verliep, lees je hier terug: Watersnood juli 2021 precies 2 jaar geleden: een terugblik - deel 1 en deel 2.
Deze data loopt van 1991 tot 2020. Alle paarse rivieren bereiken dus het hoogste waterpeil uit de gehele periode sinds 1991. Je ziet hier een deel van de Rijn en Maas, en hun zijrivieren. Van Luxemburg tot aan Nijmegen en van de Ardennen tot Venlo, in een groot gebied stonden de rivieren bijzonder hoog. Rood laat zien dat zulke waterstanden eens per 20 jaar voorkomen, oranje eens per 5 en geel eens per 2 jaar. Data source: Copernicus EMS model-derived river discharge. Credit: Copernicus EMS/ECMWF. Bron: Copernicus
Overstromingen Voerstreek mei 2024
Als we kijken hoe de overstromingen die leidden tot de uitspraak van de Burgemeester van de Voerstreek tot stand kwamen, dan kijken we als eerste naar de voorgeschiedenis. Het jaar 2023 was in Nederland recordnat (sinds 1906), en ook in België was dat jaar zeer nat. In 2024 gingen we op dezelfde voet verder, januari, februari en april waren allen te nat. Enkel maart 2024 had ongeveer normale neerslagsommen.
Afgelopen vrijdag kwam er een lagedrukgebied tot stilstand boven Duitsland. Er schoof een omvangrijk neerslaggebied over Zuid- en West-Duitsland, Noordoost-Frankrijk en Wallonië. Nederland ontsnapte vrijdag net aan een verregende dag. In een groot gebied viel zo'n 50 tot 100 mm, plaatselijk viel tot 150 mm binnen korte tijd. Als we inzoomen op de Voerstreek, dan zien we dat net iets ten zuiden van de Voerstreek een plensbui tussen vrijdag 12:00 en zaterdag 00:00 circa 75 mm neerslag achterliet. Amateurstations hebben zelfs plaatselijk tot 100 mm regen gemeten.
Hier zie je de loop van de rivieren, en waar de plensbui vrijdagmiddag viel.
Door de Voerstreek stroomt de rivier de Voer en de rivier de Berwijn. De Geul (de rivier die door Valkenburg stroomt) ligt iets verder oostelijk. De overstromingen waren met name ernstig, daar waar allemaal zijtakken van de Berwijn samenkomen (bij Moelingen). Precies op die locatie zijn naar aanleiding van het hoogwater in 2021 aanpassingen gedaan aan de rivier de Berwijn, zodat die rivier meer water aankan. Dat het dan toch zo mis kon gaan, kwam doordat die heftige plensbui precies boven de rivier de Berwijn en zijrivieren viel. Al het water stroomde dus tegelijk naar een knelpunt, waar dus zware overstromingen plaatsvonden (plaatselijk erger dan in 2021).
Zodra het water uit de smalle valleien komt, en de brede Maasvallei instroomt, verdwijnt het overstromingsgevaar. Dat zie je duidelijk hieronder:
Het water van de ernstige overstromingen in de Berwijn zorgt in de Maas amper voor een verhoogde waterstand. Locatie: Eijsden, waar de Maas Nederland binnen stroomt. Bron: Rijkswaterstaat.nl
Langs de rivier de Geul werden campings ontruimt omdat het waterpeil van de Geul ook heel snel steeg. Dat kwam doordat er stroomopwaarts in korte tijd veel regen viel (weliswaar minder dan in rond de rivier de Berwijn). Gelukkig bleek het om een korte piek in neerslag te gaan, het waterpeil daalde na die piek ook weer vrij snel. Zodra het water eenmaal naar de uitgang van de smalle Geulvallei gestroomd was, kon het sein veilig weer gegeven worden.
Ondanks dat de grootste plensbui buiten de rivier de Geul viel, kwam binnen een paar uur een hoogwater opzetten. Gelukkig begon het water ook al weer vrij snel te dalen. Locatie: waar de Geul Nederland binnen stroomt. Bron: Rijkswaterstaat.nl
Niet alleen in de Voerstreek waren overstromingen, ook in het grensgebied tussen Frankrijk en Duitsland zijn momenteel overstromingen. Daar viel op grote schaal ruim 50 mm, plaatselijk zelfs 100 tot 150 mm. Al dat water zorgde al voor overstromingen in de rijrivieren van de Moezel, en de Moezel zelf kan al dat water ook niet snel genoeg afvoeren, met ook langs de Moezel enige overstromingen.
Al met al kunnen we concluderen dat de recente overstroming van mei 2024 slechts zéér plaatselijk (monding van de Berwijn) de overstroming van 2021 kon overtreffen. Opnieuw viel in een groot gebied circa 100 mm regen, deze keer op de grens met Frankrijk en Duitsland. Het verschil is echter dat het in 2021 een aantal valleien trof die door hun steilheid en vorm extra gevoelig zijn voor overstromingen. In Frankrijk en Duitsland is wel veel materiële schade, maar niet in de orde van grootte waarin we het in 2021 in de Eifel en Ardennen zagen.
Meteorologische situatie
De meteorologische situatie tussen juli 2021 en mei 2024 heeft duidelijke overeenkomsten. In beide gevallen lag een lagedrukgebied langere tijd stil boven Duitsland. Deze keer is de lucht vanuit het noordoosten echter wat minder vochtig, daardoor blijft ons zwaardere buien bespaart.
Een lagedrukgebied lag in juli 2021 langere tijd boven Zuid-Duitsland, zeer vochtige lucht stroomde rond het lagedrukgebied. Extra vocht werd opgepikt doordat de Baltische zee uitzonderlijk warm was. Bron: Copernicus
Het gele gebied boven Duitsland laat zien waar ons lagedrukgebied ligt. Ook deze keer staat er in Nederland een noordoostenwind, maar de aangevoerde lucht is minder vochtig. Bron: WXcharts.com
Komen er nog meer zware buien?
De komende dagen blijven vrij warm en vochtig. We hebben te maken met een patroon waarbij het 's ochtends meest droog en zonnig is. Rond de lunch ontstaan stapelwolken, en in de middag zijn er vooral landinwaarts buien. In de avond vallen de laatste buien, de nacht is weer zo goed als droog. Dit patroon herhaalt zich Eerste en Tweede Pinksterdag. De lucht is dan iets minder vochtig, dus grootschalige wateroverlast verwacht ik niet. Dinsdag draait de wind naar het oosten en is het misschien enige tijd droog. Dinsdagavond en in de nacht van dinsdag op woensdag krijgen we mogelijk te maken met een fors regengebied. De temperaturen blijven daarbij overdag op een aangenaam niveau, zo tussen 19 en 22 graden.
Droge momenten hebben we dus 's ochtends, aan de kust is het droog, en dinsdag is het misschien wat langer droog. Aan de andere kant kunnen flinke plensbuien plaatselijk voor wateroverlast zorgen, met name in Zuid-Nederland, waar mei tot nu toe erg nat is. Ook in de nacht naar woensdag kan veel regen vallen, die regen valt echter gespreid over een groter gebied, waardoor wateroverlast misschien beperkt zou kunnen blijven.
