Gisteren, op 1 april, is het nieuwe groeiseizoen van start gegaan! Dit betekent dat vanaf nu de droogte in Nederland weer elke dag bijgehouden wordt. Zouden we ons opnieuw moeten opmaken voor een (extreem) droge zomer? Dat is nu natuurlijk nog niet te zeggen, maar we kunnen wel kijken hoe deze droogte berekend wordt en waarom je hier in de winter nooit iets over hoort.

Droogte: een “hot item” sinds 2018

Iedereen herinnert zich de extreem droge zomer van 2018 nog wel. De neerslagtekorten liepen hard op en hierdoor leden boeren, natuurgebieden maar uiteindelijk ook schippers en nog veel meer andere sectoren grote schade! Sinds die zomer is er ook veel aandacht voor dit probleem gekomen. De zomers van 2019 en 2020 verliepen namelijk ook weer droog met alle problemen van dien! Gaan we door klimaatverandering meer last van droogte krijgen? 

Figuur 1: Kenmerkend voor de droogte van 2018, een paard in een volledig verdord weiland met 4 bakken water. Krijgen we in de toekomst meer van dit soort extreme zomers?

Het KNMI weet dit nog niet zeker. In 2 van de 4 klimaatklimaatscenario’s die het instituut heeft ontwikkeld wordt het inderdaad droger in Nederland in de toekomst. In de andere 2 scenario’s neemt de droogte niet of nauwelijks op. Op dit moment wordt hier nog volop onderzoek naar gedaan, maar het KNMI verwoord dit op hun pagina over droogte als volgt: “Wat zeker is, is dat Zuid-Europa droger wordt en Noord-Europa natter. Nederland zit daar precies tussenin en het kan nog beide kanten op gaan.”

Hoe wordt de droogte berekend?

In Nederland berekent het KNMI tijdens het groeiseizoen elke dag de huidige stand van zaken qua droogte. Dat gebeurt via ingewikkelde formules, maar het principe is eigenlijk doodeenvoudig uit te leggen. Het is simpelweg de optelsom tussen de hoeveelheid regen die er valt minus de hoeveelheid water die er elke dag verdampt. Gras, planten, bomen, maar ook de bodem zelf verdampt elke dag een bepaalde hoeveelheid water die weer terug de atmosfeer in gaat. 

Stel, er valt op een dag 2 mm regen, maar tegelijkertijd schijnt de zon flink tussendoor en verdampt er dus ook veel water: zo’n 5 mm. Dan is er aan het einde van de dag dus een tekort van 3 mm regen. Als nou de dag erna toevallig precies hetzelfde gebeurt, loopt het neerslagtekort dus op naar 3 + 3 = 6 mm. Regent het meer dan dat er verdampt? Dan kan het neerslagtekort ook weer afnemen. Dit wordt dan elke dag berekend en in een grafiek gestopt. 

Figuur 2: De grafiek waar het zo vaak over gaat in de zomer! Dit jaar begint "goed", want de zwarte stippellijn schiet niet de hoogte in in het begin. Maar dat geeft geen garantie. Kijk eens naar de grijze lijn: dat was het jaar 2018! Begin mei was er nog geen neerslagtekort en daarna schoot het de hoogte in. De actuele grafiek kun je hier checken. 

Waarom berekenen we dit alleen tijdens het groeiseizoen?

Elk jaar vanaf 1 april begint een nieuwe grafiek te lopen die dus op 0 mm begint. Hier is soms best wat kritiek op, aangezien deze werkwijze geen rekening houdt met de voorgeschiedenis van de winter of de zomers daarvoor. Was de winter bijvoorbeeld erg droog? Of zijn de grondwaterstanden nog heel laag door een vorige droge zomer? In de grafiek die je kunt vinden bij het KNMI wordt hier geen rekening mee gehouden. 

Dit is ooit zo bedacht, omdat in de wintermaanden verdamping nauwelijks een rol speelt. De zon is niet heel sterk, het is niet zo warm en bijna alle bomen verliezen hun blaadjes. Kortom: er verdampt bijna niets in de winter! Daarom kun je dus net zo goed alleen naar de neerslag kijken. Normaal is het ook nog eens zo dat een eventueel neerslagtekort in de zomer ruimschoots teniet wordt gedaan door de vele regen in de wintermaanden. Er was dus vroeger geen noodzaak om de voorgeschiedenis te weten: we begonnen vrijwel altijd op 1 april met een overschot aan water in de grond! De laatste jaren is dit echter geen zekerheid meer.

Figuur 3: Het gemiddelde jaarlijkse neerslagoverschot. Normaal gesproken regent het meer dan dat er water verdampt in Nederland, waardoor er elk jaar een neerslagoverschot is. Na 3 droge zomers op rij is dit echter geen zekerheidje meer en kan het ook in de winter droog zijn.

Maar het kan ook andersom, dat juist een natte voorgeschiedenis niet meegenomen wordt. Neem nou bijvoorbeeld deze winter, daarin viel geregeld regen en het zorgde er zelfs mede dankzij de vele sneeuw in februari voor dat de grondwaterstanden flink aangevuld werden (doordat sneeuw traag smelt, trekt het water makkelijker de bodem binnen). Dit wordt echter ook niet meegenomen in de nieuwe grafiek die vanaf gisteren is gaan lopen!

Dat moet beter kunnen, dacht ook het KNMI

Vandaar dat we sinds dit jaar een nieuwe neerslagindex kunnen toevoegen aan het lijstje om naar te gaan kijken: de Standardized Precipitation Index (SPI). Kort gezegd is dit een parameter die gaat kijken of de hoeveelheid regen die er de laatste tijd gevallen is, overeenkomt met wat er gemiddeld aan neerslag had moeten vallen. Valt er meer regen dan normaal in die tijd van het jaar? Dan zal de SPI positief uitslaan. Valt er juist minder, dan zul je een lage SPI krijgen. Het grote voordeel aan deze parameter is dat hij het hele jaar geldig is. Het nadeel is dat er dus geen rekening gehouden wordt met verdamping! Het KNMI spreekt dan ook van een “aanvulling op het neerslagtekort”. 

Figuur 4: De nieuwe index van het KNMI, de SPI! Via een tool kun je op elke plaats in Nederland kijken en daar zien hoe het ervoor staat met de droogte. Deze parameter kijkt dus alleen naar de hoeveelheid gevallen neerslag, niet naar verdamping. Wil je meer weten over de SPI? Op de website van het KNMI lees je er alles over.

Je zult dus vooral de oude grafiek nog steeds langs zien komen als we spreken over droogte. De komende weken valt er in ieder geval genoeg regen en is het ook niet heel warm, waardoor de droogte niet extreem zal toevoegen. Maar we moeten nog steeds opletten, want we komen uit drie erg droge zomers na elkaar.

Regionaal grote verschillen

Met droogte zijn overigens ook grote regionale verschillen te zien! Zo hebben de laaggelegen gebieden in Nederland (en dat zijn er nogal wat) snel water uit de rivieren, ook als het echt droog is. Hoger gelegen zandgebieden, zoals de Veluwe en Zuid-Limburg, kunnen echter minder goed water vasthouden en die hebben nu sneller een probleem bij droogte. 

Figuur 5: De regionale verschillen qua droogte zijn goed zichtbaar op de kaart van vorige zomer. Vooral in het midden en zuidoosten is het erg droog geweest! In het westen en noorden zijn de problemen juist minder groot. De actuele kaart vind je hier. 

Wat droogte betreft is het dus fijn als het in de lente en zomer eens vaker zou gaan regen! Niet iedereen in Nederland heeft dus baat bij maandenlang non-stop mooi weer… Hoe zeer de meeste mensen ook alleen maar mooi zomerweer willen hebben in de zomer. Uiteindelijk snij je jezelf daar ook mee in de vingers, met alle gevolgen van dien!

Figuur 6: Via intensief beregenen kunnen de boeren vaak nog een flink deel van hun oogst redden. Als daar het water echter ook niet meer beschikbaar voor is, dreigen er veel grotere problemen!