Sinds vandaag hebben we officieel te maken met de dertigste landelijke hittegolf sinds 1901! Wist je echter dat niet elke hittegolf hetzelfde is? Sommige duurden erg lang, andere waren juist weer veel heter. Ook vallen er een aantal dingen op die duidelijk wijzen op het opwarmende klimaat... 

Vanaf vandaag officieel hittegolf in Nederland

Om 10.00u vanochtend was het zover: De Bilt noteerde voor de 5e dag op rij een temperatuur van minimaal 25 graden. Omdat het de afgelopen drie dagen ook al tropisch (30 graden of meer) was geworden op het landelijke hoofdstation van het KNMI, konden we vanaf dat moment officieel spreken van de dertigste landelijke hittegolf in Nederland. 

Figuur 1: De maximumtemperaturen de afgelopen dagen in De Bilt. Dit voldoet aan de definitie voor een hittegolf!

De definitie van een landelijke hittegolf

We spreken in Nederland van een hittegolf wanneer er 5 dagen op rij temperaturen van boven de 25 graden genoteerd worden. Van die vijf dagen moeten er ook nog eens minstens drie een temperatuur van boven de 30 graden hebben. Minstens 5 zomerse dagen en 3 tropische dagen dus. Voor een landelijke hittegolf moet aan deze eisen voldaan worden op het meteorologisch hoofdstation van het KNMI in de Bilt, nabij Utrecht. Als er op een ander station aan de eisen wordt gedaan spreken we van een regionale hittegolf. In totaal zijn er in Nederland, met degene die vandaag officieel is geworden meegerekend, 30 hittegolven geweest sinds het begin van de metingen in 1901!

Figuur 2: De definitie van een hittegolf: minstens 5 dagen achter elkaar 25 graden of meer, waarvan er minstens 3 dagen tropisch (30+) moeten zijn.

Steeds vaker hittegolven door opwarmend klimaat

Uniek is zo’n hittegolf dus niet bepaald voor Nederland. Zeker de afgelopen jaren kwamen ze behoorlijk vaak voor. Als we kijken wanneer die 30 landelijke hittegolven dan precies plaats vonden, valt meteen het nodige op.

Figuur 3: Alle hittegolven van de afgelopen 120 jaar in een grafiek. 

In de 20e eeuw vonden in totaal 16 hittegolven plaats. Deze eeuw, die pas 22 jaar bezig is, hebben we er in totaal al 14 gehad! De kans is dus, op z’n zachts gezegd, groot dat we deze eeuw ruim over die 16 hittegolven van vorige eeuw heen gaan. De vraag is nu natuurlijk: hoeveel hittegolven gaan we in de toekomst nog krijgen?

Eerst zeer uitzonderlijk, nu veel normaler: twéé hittegolven in een zomer

Wat ook opvalt is de hoeveelheid hittegolven in één jaar tijd. In de vorige eeuw was er bijna nooit meer dan een hittegolf in een jaar, op een uitzondering na: 1941 telde er twee. Kijken we echter naar deze eeuw, dan is dit al drie keer gebeurd! En onthoud, deze eeuw is pas 22 jaar bezig… Er zijn dus nog 78 jaar te gaan. 

Hoe lang duurde de langste hittegolf ooit gemeten?

De langste hittegolf uit de Nederlandse geschiedenis alweer even geleden. Op 29 juli 1975 begon een reeks van 18 zomerse dagen op rij in de Bilt, daarbij kwam het kwik 6 dagen boven de 30 graden uit. De natuur had ook wel iets goed te maken, de laatste hittegolf voor 1975 stamde namelijk uit 1948! Tussen die twee hittegolven zat dus 27 jaar, iets wat nu bijna niet meer voor te stellen is. De zomer erna vielen liefhebbers van hitte trouwens alweer met hun neus in de boter. De zomer van ’76 was namelijk goed voor een hittegolf van 17 dagen, met 10 (!) tropische dagen.

In 2018 was dit record bijna verpletterd

Recenter, in 2018, werd het record voor de langste hittegolf bijna verpletterd. Op 15 juli werd het toen voor het eerst zomers warm. Er volgde een serie van 13 dagen waarbij het minstens 25 graden werd, en daarvan werden er 4 warmer dan 30 graden. Op 28 juli ging het echter mis, toen zakte het kwik naar 24,2 graden in de Bilt. 

Figuur 4: De temperatuur in De Bilt tijdens de julimaand 2018. Vanaf 15 juli is het de hele maand boven de 25 graden en zijn er ook meer dan 3 dagen tropisch (30+), maar op 28 juli gaat het mis... De hittegolf wordt dan beëindigd. 

Zonde voor de statistieken, want van 29 juli tot en met 7 augustus kwamen de maximumtemperaturen elke dag weer minimaal op zomerse waarden uit. Vier dagen waren zelfs opnieuw tropisch, waardoor ook deze periode een officiële hittegolf werd. Wie terug gaat naar figuur 3 hierboven, ziet dan ook dat 2018 een lang staafje heeft (twee hittegolven in een jaar). Was het die 28e wel 25 graden geworden, dan zou er een landelijke hittegolf van 24 dagen genoteerd zijn, een volle week langer dus dan het vorige record.

Figuur 5: Ook de eerste week van augustus was het warm met de nodige 30'ers op de thermometer en nog belangrijker: elke dag warmer dan 25 graden.

Welke hittegolf was het meest extreem qua hitte?

Niet alleen de duur zegt echter iets over hoe een hittegolf beleefd wordt, ook de temperaturen die gehaald zijn doen dat! Sommige hittegolven duren bijvoorbeeld lang, maar hebben “slechts” drie dagen nét de 30 graden gehaald en waren voor de rest “koeler” met alleen dagen van 25 graden of warmer. Andere hittegolven duurde wellicht korter, maar haalden temperaturen van wel 37 graden of meer!

Hittegolfgetal (HGG)

Het KNMI heeft hiervoor het zogenaamde “hittegolfgetal” bedacht, een waarde die in een oogopslag duidelijk maakt hoe heet een hittegolf is geweest. Het werkt zo: tijdens een hittegolf worden alle waarden van een maximumtemperatuur boven de 25 graden bij elkaar opgeteld. Een temperatuur van 25,6 °C draagt zo dus 0,6 bij aan het hittegolfgetal, een temperatuur van 31,2 °C draagt 6,2 bij. Uiteindelijk wordt dit allemaal bij elkaar opgeteld en ontstaat het hittegolfgetal.

Hoogste hittegolfgetal voor lange hittegolven

Als we kijken naar dit getal, is het logisch dat de totale score voor een lange hittegolf hoger uit zal pakken dan het HGG van een korte hittegolf. Immers, elke dag boven de 25 graden levert weer punten op voor dit getal. Zo zien we de hoogste score voor de hittegolf van 1976, namelijk een hittegolfgetal van 96,3. Dit was echter ook de op een na langste hittegolf ooit. Plek 2 en 3 worden bezet door resp. de hittegolf uit 2006 (16 dagen, HGG 85,8) en die van 2020 (13 dagen, HGG 79,6).

Langste hittegolf niet in top-3 hittegolfgetal

Frappant is dat de langste hittegolf ooit gemeten buiten deze top-3 valt. Dat was namelijk de hittegolf van 1976, die maar liefst 18 dagen duurde. Het HGG kwam uit op 76,1, waarmee deze dus minder intens was dan de bovengenoemde hittegolven die allemaal net wat korter duurde, maar wel een hoger HGG hadden.

Meest extreme hittegolven in 2019 en 2020

Je kunt dit HGG ook delen door het aantal dagen dat een hittegolf duurde, zodat je het gemiddelde HGG per dag krijgt. Hiermee reken je dus eigenlijk uit hoeveel graden het gemiddeld boven de 25 graden was tijdens de hele hittegolf. Als we dit getal berekenen, zien we dat de eerste hittegolf van 2019 (nummer 27) hierbij ver boven de rest uitsteekt. Deze had een gemiddeld HGG per dag van maar liefst 8, terwijl hij daarvoor nog nooit boven de 5,7 was uitgekomen. Een verplettering van het record dus en een erg intense hittegolf. Een HGG van gemiddeld 8 zegt dus ook dat het gemiddeld 25+8 graden was elke dag, wat neerkomt op 32 graden.

Figuur 6: Het hittegolfgetal (HGG) per hittegolf die we in Nederland gehad hebben. De hittegolven staan op chronologische volgorde met op nr. 1 de eerste hittegolf ooit gemeten en op nr. 29 de laatste die we gehad hebben (de huidige hittegolf is nog niet voorbij). 

Dat is ook niet gek, want deze hittegolf duurde maar 6 dagen, maar dit was ook de periode dat de eerste 40’ers ooit op de thermometer verschenen in Nederland, namelijk juli 2019. Ook de hittegolf van 2020 (nummer 29, de vorige hittegolf) mocht er wezen met een 6,1 gemiddeld, goed voor een 2e plek. Je zou dus kunnen zeggen dat we de meest intense hittegolven ooit gemeten de afgelopen 3 jaar beleefd hebben. 

Deze hittegolf waarschijnlijk minder lang en intens

Als we naar deze hittegolf kijken, duurt deze minder lang en gaat hij ook minder intens zijn dan de edities van 2019 en 2020. Volgens de verwachting op dit moment duurt de hittegolf 8 dagen (t/m woensdag) en zou het HGG uitkomen rond de 35. Deel je dit door elkaar, hou je een gemiddeld HGG per dag van 4,4 over, een stuk lager dus dan die van 2019 en 2020! Dat betekent natuurlijk echter niet dat het nu niet heet is buiten… 

Figuur 7: De meerdaagse verwachting voor deze hittegolf. Woensdag of donderdag eindigt deze zeer waarschijnlijk.