De afgelopen weken is het een komen en gaan van lagedrukgebieden en hun storingen. De temperatuur blijft achter en van tijd tot tijd waait er een stevig wind over ons land. Maar hoe komt het dat het soms zo hard waait? En waarom waait het soms harder dan andere keren?
Wat is wind?
Wind is de beweging van lucht van één punt naar een ander, dus is het de verplaatsing van luchtdeeltjes in de atmosfeer. Op aarde is er altijd beweging in de atmosfeer. Daar schuilen vaak veel natuurkundige processen en andere factoren achter, maar in principe komt dat door een verschil in luchtdruk.
De rol van luchtdruk
De zon warmt het aardoppervlak op en zo wordt de lucht boven het aardoppervlak ook warmer. Warme lucht is lichter dan koude lucht en zal dus opstijgen. Met het opstijgen van de lucht, ontstaat aan het aardoppervlak dus een "tekort" aan lucht. Op die manier wordt er dan een lagedrukgebied gevormd. Lagedrukgebieden gaan vaak gepaard met regen. Dat komt doordat de stijgende lucht condenseert en regenwolken vormt.
De luchtdruk in de omgeving van de lagedruk is dus nu hoger. Dus is er ook een hogedrukgebied gevormd. Bij een hogedrukgebied is er weer sprake van dalende lucht. Dat gaat vooral gepaard met droog weer en soms ook veel zonneschijn.
Omdat de natuur altijd naar evenwicht streeft, zal die dit luchttekort willen opheffen. Vervolgens ontstaat er een stroming van lucht van de hogedruk naar de lagedruk en dus ontstaat wind.
Bijna altijd aan het waaien
Er zijn twee belangrijkste drijvende factoren waarom er in de atmosfeer altijd beweging is. De ene is het temperatuurverschil tussen de evenaar en de polen. Dat komt met name door de hoeveelheid zonne-energie die op de polen worden geabsorbeerd in vergelijking met die op de evenaar. Laatstgenoemde is natuurlijk veel warmer, waardoor er boven de evenaar vrijwel constant een relatief lage luchtdruk aanwezig is en op de polen een relatief hoge luchtdruk. De andere factor komt door het draaien van de aarde, oftewel het Corioliseffect.
Corioliseffect
In 1835 beschreef de Franse ingenieur, Gustav-Gaspard Coriolis het voor het eerst: waarom objecten in een roterend systeem niet rechtstreeks bewegen, maar afbuigen naar links of rechts. Dit effect is naar zijn ontdekker genoemd, het Corioliseffect!
De afbuiging wordt door een verandering in snelheid veroorzaakt. De verandering komt door het verschil tussen een (denkbeeldig) cirkeltje rond de polen en de omtrek van de aarde op de evenaar. Wie zich dichtbij de noordpool of zuidpool bevindt, legt in 24 uur maar een klein cirkeltje af. Op de evenaar gaat het om een afstand van ongeveer 40.000 kilometer!
Als je dus vanaf een pool rechtstreeks naar de evenaar gaat, moet je steeds sneller bewegen. Die versnelling kost natuurlijk kracht. Die kracht staat bekend als de Corioliskracht. Als er geen versnelling is en de snelheid blijft constant, dan ontstaat er een afbuiging in de beweging. Dat wordt dan het Corioliseffect genoemd.
Op het noordelijk halfrond buigt de lucht door dit effect af naar rechts. Dat is ook dan de reden waarom de lucht rond een lagedrukgebied tegen de klok in draait en rond een hogedrukgebied met de klok mee draait. Op het zuidelijk halfrond is dat precies andersom.
Windrichting en -kracht
De wind wordt altijd beschreven vanuit de richting waaruit de wind komt. Als de wind dus vanuit het zuidwesten naar het noordoosten waait, heet het een zuidwestenwind. Wind wordt echter niet alleen beschreven door de richting waar die vandaan komt. Het gaat natuurlijk er ook om hoe hard het waait.
Hoe groter het verschil in luchtdruk tussen de lage- en hogedrukgebieden, hoe sneller de lucht beweegt. Als het ook nog gaat om een korte afstand tussen de drukgebieden, dan waait het nog harder. In de meteorologie spreken we van een luchtdrukgradiënt, dus de mate waarin de luchtdruk over een bepaalde afstand daalt of stijgt. Hoe groter deze gradiënt, hoe krachtiger de wind.
Om snel te zien of het harder of juist minder hard gaat waaien, is de afstand tussen de isobaren (lijnen van gelijke luchtdruk op de weerkaart) een handige indicatie: hoe dichter deze lijnen van gelijke druk bij elkaar liggen, hoe harder het waait.
Het is ook bijna altijd zo dat het aan zee harder waait dan boven land. Dat komt weer door wat anders, namelijk het aardoppervlak. Boven zee is er geen of weinig wrijving die de snelheid van de lucht kan remmen. Maar boven land zijn er bijvoorbeeld gebouwen, bomen en ruwe oppervlakten (zoals heuvels of bossen), waardoor de wind wordt afgeremd. Daarom tref je vaak de meeste wind aan langs de kust.
De komende dagen
Deze week lijkt het weer meer herfstachtig: het is wisselvallig, aan de frisse kant en... winderig! Op nadering van een lagedrukgebied zie komen die lijnen van gelijke druk steeds dichter bij elkaar te liggen, meer wind dus. Morgen wordt een onstuimige dag met zelfs een stormachtige wind langs de kust. Ook de dagen daarna blijft het doorwaaien. Van bestendig lenteweer is voorlopig dus nog geen sprake.
