Op 1 maart is de meteorologische lente begonnen en op 20 maart de astronomische. Dat betekent dat de hoeveelheid neerslag gaat afnemen en de zonkracht toeneemt. De vogels fluiten en beginnen hun nesten te bouwen, de voorjaarsbloeiers schieten overal uit de grond en de fruitbomen beginnen te bloesemen. Al die planten die nu weer actief worden hebben water nodig en dat moet ergens vandaan komen: uit de grond. Die heeft in de natte jaarhelft behoorlijk wat water opgeslagen, maar is het genoeg?
Op 1 april start officieel het groeiseizoen. Vanaf die dag houdt het KNMI het neerslagtekort bij om eventuele droogte te signaleren.
De twee jaarhelften
Wat betreft neerslag, droogte en plantengroei kunnen we het jaar in twee helften opdelen, het natte winterseizoen en het droge zomerseizoen. Het natte winterseizoen duurt van 1 oktober tot 1 april en is dus net afgelopen. Het seizoen dat de bomen hun bladeren hebben verloren en door de relatief lage temperaturen en lage inkomende hoeveelheid zonnestraling verdampt er ook vrijwel niets. Het droogteseizoen, ook wel groeiseizoen genoemd, loopt van 1 april tot 1 oktober en is dus ook de periode waarin de meeste gewassen geteeld worden. Dit is dus een belangrijke periode voor onze voedselvoorziening.
Neerslagtekort
Om droogte te kunnen monitoren is het belangrijk om de waterbalans te begrijpen. De grond krijgt water door neerslag, maar de grond verliest ook veel water. Het waterverlies komt grotendeels door ‘evapotranspiratie’ een samenvoeging van twee termen. Ten eerste de evaporatie, dit is de verdamping van water uit bijvoorbeeld de bodem en oppervlaktewater. De tweede term is transpiratie, dit is water dat verloren wordt via planten.
Droogte kunnen we dan meten met het neerslagtekort, dat is het verschil tussen de aanwinst en het verlies van vocht. Valt er bijvoorbeeld 5 millimeter regen, maar is de evapotranspiratie 8 millimeter, dan ontstaat er een neerslagtekort van 3 millimeter.
De Nederlandse waterbalans ziet er in een gemiddeld jaar zo uit. De blauwe staven stellen de neerslag per maand voor, de gele staven de evapotranspiratie. We kunnen hier zien dat er in april tot en met oktober een stuk meer water door evapotranspiratie verloren gaat dan in de andere maanden van het jaar. Dit kan niet allemaal met neerslag opgelost worden en zo ontstaat een neerslagtekort.
Vanaf 1 april houdt het KNMI jaarlijks het neerslagtekort bij, maar er wordt geen rekening gehouden met het weer vóór dit groeiseizoen: dus als het neerslagtekort van het droogteseizoen ervoor niet volledig is aangevuld in de winter, begin je al met een achterstand! In de grafiek hieronder zie je dat de teller altijd op nul start. Het afgelopen half jaar was echter nat genoeg om het neerslagtekort in veel gebieden in Nederland ook daadwerkelijk naar 0 te brengen. 
Dit is een kaartje van het KNMI dat het actuele neerslagtekort weergeeft. We zien ook de waarden van andere jaren, zodat we de droogteseizoenen goed met elkaar kunnen vergelijken.
Klimaatverandering en droogte
Door klimaatverandering is het nu gemiddeld warmer dan vroeger. Hierdoor zie je een verschuiving van de seizoenen. De voorjaarswarmte schuift langzaamaan steeds verder naar voren. Dit zie je terug in de natuur die steeds vroeger uit de winterslaap komt. Fruitbomen staan bijvoorbeeld steeds eerder in bloei. Dit brengt meerdere risico’s met zich mee; de verdamping start vroeger dus de voorjaarsdroogte gaat eerder van start door het groeien en bloeien van de natuur, maar ook de kans op vorstschade bij fruitbomen wordt groter en dus een oogst die kan mislukken.
Toename van de referentieverdamping van de eerste helft (1965-1993) naar de tweede helft van de meetperiode (1994-2023). In groen de gemiddelde referentieverdamping voor iedere dag in het jaar in de twee periodes, in rood het totale verschil opgeteld over het jaar. Bron: KNMI.
Is er al droger weer in zicht?
De komende dagen blijft het een komen en gaan van storingen met de nodige regen maar het wordt ook (aanzienlijk) warmer. Het kaartje met de huidige stand van zaken, eerder in de tekst, laat zien dat er de komende 2 weken nog geen sprake zal zijn van een neerslagtekort.
Links: de fronten/regengebieden die in aantocht zijn en rechts de verwachting voor Nederland de komende dagen.
