In deze tijd van het jaar wordt het in Nederland niet volledig donker. Het blijft de hele nacht schemeren. Hoe komt dat? En waar blijven de lichtende nachtwolken, die de grijze, nachtelijke hemel soms versieren?
Waarom wordt het niet helemaal donker?
Tussen grofweg 20 mei en 20 juli wordt het in Nederland niet pikkedonker 's nachts: de nachten zijn grijs. In het noorden van Europa, dichtbij de poolcirkel, zijn zelfs plekken te vinden waar de zon de hele dag schijnt en het niet donker wordt. Het noordelijk halfrond van de aarde staat in deze tijd van het jaar meer naar de zon toe gekanteld. Hierdoor is het langer licht, en zakt de zon, ook in Nederland, minder ver achter de horizon. Het blijft de hele nacht schemeren.
De verschillende soorten schemering in relatie tot de hoek waaronder de zon zich achter de horizon bevindt. Als de zon net boven de horizon is (dus vlak voor zonsondergang of vlak na zonsopkomst) noemen we dat het gouden uurtje, hierin worden vaak prachtige foto's gemaakt.
3 soorten schemering
Veel mensen ervaren de zomernachten niet als schemering, en dat is niet gek. Als de zon net onder is, spreken we van de civiele of burgerlijke schemering. De horizon is hierin nog goed te zien en ook een stuk tekst lezen zou zonder verdere verlichting nog prima moeten gaan. Alleen de helderste sterren en planeten zijn zichtbaar. De wetenschappelijke afbakening van de civiele schemering is het moment dat de zon tussen de 0˚ en 6˚ onder de horizon bevindt. Als de zo'n verder achter de horizon zakt, tussen de 6˚ en 12˚, valt de nautische schemering in. Silhouetten van gebouwen, bomen en andere dingen nog duidelijk te zien in de verte. Ook komen er steeds meer sterren tevoorschijn. Schepen konden vroeger vanaf dit moment navigeren op de sterren. Zakt de zon nog verder achter de horizon, tussen de 12˚ en 18˚, dan is het al bijna helemaal donker geworden en het verschil tussen volledige duisternis en de astronomische schemering is eigenlijk nauwelijks met het blote oog te zien. Bijna alle sterren zijn te zien, alleen de zwakste sterren en dingen als sterrenstelsels en nevels zijn niet waar te nemen. Aan de horizon is slechts nog een heel klein beetje licht te zien in het noorden. In deze tijd van het jaar komt de zon niet lager dan 18˚ en blijven we dus hangen in de astronomische schemering, waardoor de nachten niet volledig duister en dus grijzig blijven.
Één van de vele foto's van vorig jaar van lichtende nachtwolken. Dit jaar blijven dit soort mooie foto's vaak uit. (Bron: Sander Korvemaker, Deventer)
Lichtende nachtwolken
Één van de bijzondere verschijnselen aan de grijze, nachtelijke hemel zijn de lichtende nachtwolken. Op zo'n 85km hoogte bevinden zich stof- en ijsdeeltjes. Door de zon, die laag achter de horizon staat in deze tijd van het jaar, kunnen de deeltjes beschenen worden. Door de glinstering van de ijsdeeltjes lijken wolkenflarden de nachtelijke hemel te versieren. De kristallen kristallen zijn er niet altijd. Ze vormen zich bij ongeveer bij -100 graden Celsius. In deze laag van de atmosfeer, de mesosfeer, schommelt de temperatuur tussen de -90 °C en -145 °C. Een toename van het broeikasgas methaan heeft de afgelopen jaren voor een afkoeling van de mesosfeer gezorgd, waardoor lichtende nachtwolken vaker voorkwam. Ook de toename van waterdamp, ook een broeikasgas, heeft een positieve bijdrage op de zichtbaarheid van de lichtende nachtwolk. Toch lijkt de lichtende nachtwolk dit jaar de grote afwezige. De oorzaak lijkt te liggen bij een actievere zon. De zon zendt momenteel meer UV-straling uit, waardoor watermoleculen in de mesosfeer uit elkaar vallen. Als de zon meer ultraviolette straling uitzendt, reageert het met watermoleculen in de mesosfeer en breekt ze uit elkaar. Daardoor is er minder water over om deze wolken te vormen. Op dit moment hebben we te maken met een actieve periode in de zonnecyclus waardoor ze lichtende nachtwolken dus minder te zien zijn. Ook warmt de UV-straling de mesosfeer juist weer iets op. Het is dit jaar dus extra speciaal om tijdens de grijze nacht een lichtende nachtwolk te spotten!
