De lucht in Nederland wordt steeds schoner en dat is goed nieuws! We stoten steeds minder luchtverontreinigende stoffen zoals stikstofoxiden en fijnstof uit en hiermee zitten we inmiddels onder het uitstootplafond dat vanaf 2030 geldt. Hiermee voldoet Nederland op dit vlak aan de Europese milieudoelen. Dit komt onder andere doordat auto’s steeds 'schoner' zijn, blijkt uit cijfers van het CBS en RIVM/Emissieregistratie. Deze Europese milieudoelen staan overigens los van de klimaatdoelen die gesteld zijn voor Nederland. Deze zijn nog niet gehaald. Wat is fijnstof precies, waarom is het zo schadelijk, wat veroorzaakt nu de meeste luchtvervuiling en hoe zit het met de klimaatdoelen? We zetten het hieronder voor je uiteen.
Fijnstof is een verzamelnaam voor alle kleine deeltjes die in de lucht zweven, tot maximaal 10 micrometer (µm) doorsnede. Wij hebben er last van omdat deze deeltjes te klein zijn om door het menselijk lichaam te worden tegengehouden. Als we iets zagen of schuren en het is stoffig doen we direct een stofmasker op. Dit doen we om onszelf te beschermen, omdat we weten dat het inademen van stof niet gezond is. Bij fijnstof doen we dat niet, omdat we het niet direct zien, proeven of ruiken. Hierdoor kan het bij het inademen via je neus, mond, je luchtwegen en je longen zelfs doordringen tot in je bloed. Hoe fijner de stof hoe dieper het in je lichaam kan doordringen. Langdurige blootstelling aan fijnstof is dus slecht voor je gezondheid en kan onder andere leiden tot chronische bronchitis, astma en hart- en vaatziekten. Er zijn zelfs onderzoeken die wijzen naar diabetes.bron: Gezondheidsraad
Primaire en secundaire fijnstoffen
Er wordt onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire fijnstoffen. Primaire fijnstoffen komen rechtstreeks in de lucht. Dit kan zeezout zijn of Saharastof, maar ook uitlaatgassen of openhaardroet. Secundaire fijnstoffen is een ander verhaal; deze deeltjes ontstaan in de lucht door chemische reacties met gassen zoals ammoniak, stikstofoxide en zwaveldioxide. Secundaire fijnstoffen hangen vaak samen met temperatuur en luchtvochtigheid. Ozon is zo'n stof die vrijkomt bij bepaalde weersomstandigheden en veel stikstof in de lucht. Dit gebeurt vaak als er langdurig een hogedrukgebied boven ons land hangt. Door dalende luchtbewegingen wordt het hogedrukgebied een denkbeeldige deksel op de atmosfeer. Alle fijnstoffen die worden uitgestoten blijven hangen in de onderste luchtlagen, waardoor hoge concentraties ontstaan Als de zon in de zomer fel schijnt, komen UV stralen in contact met stikstofdioxiden (NO2) en dit wordt dan weer omgezet in ozon (O3).
Hier zie je het proces waarbij strikstofdioxide wordt omgezet in ozon. Bron: Amara Onwuka
Ook ozon kan je luchtwegen aantasten, ontstekingsreacties veroorzaken in je longen, astma en COPD verergeren en bij langdurige blootstelling zelfs leiden tot verminderde longfunctie. Dit is de reden dat het RIVM in de zomermaanden soms waarschuwt voor teveel ozon in de lucht. Er wordt dan geadviseerd om geen inspannende buitenactiviteiten te doen.
Wat doet teveel stikstof in de natuur
Voor de natuur is teveel stikstof ook niet goed. Het verzuurt bodems en bepaalde snelle groeiers zoals bramen en brandnetels nemen de overhand. Andere planten worden verdrongen en verdwijnen en dit gaat ten koste van de balans van het hele ecosysteem. Stikstofrijke bodems zorgen er bij bomen voor dat de bladgroei wordt versneld. Dit klinkt interessant, maar de wortelgroei blijft juist achter. Extra blad betekent voor de boom meer verdamping, dus hebben ze meer water nodig. Vooral in periodes van langdurige droogte zoals we nu vaak zien door het warmere klimaat, hebben bomen het hierdoor extra moeilijk. Daarnaast spoelt overtollig stikstof richting ons grondwater en oppervlaktewater. Dit kan weer leiden tot algenbloei, te weinig zuurstof het water en sterfte in het waterleven.
Drie hoeraatjes voor Nederland!
Sinds 2005 gelden er binnen de Europese Unie vaste limieten voor de uitstoot van schadelijke stoffen in de lucht. Voor stikstofoxiden betekent dit dat landen vanaf 2020 verplicht zijn om de uitstoot met 45% te verminderen ten opzichte van het niveau in 2005. In 2030 moet die daling zelfs oplopen tot 61%. Nederland voldoet sinds 2020 aan alle gestelde grenswaarden voor luchtverontreinigende stoffen. Sterker nog: in 2024 lag de uitstoot van elke afzonderlijke stof al onder de normen die pas vanaf 2030 gelden.
Uitstoot/emissie van luchtverontreiniging
Drie hoeraatjes dus voor Nederland! Op alle vlakken zien we een verbetering! De grootse verbetering is tot stand gekomen doordat auto’s steeds schoner zijn. Moderne motoren, roetfilters en katalysatoren zorgen voor minder uitstoot, mede door strengere wetgeving. Ook speelt de opkomst van hybride voertuigen en volledig elektrische auto’s een grote rol.
De houtkachel doet het slecht
In 2024 waren huishoudens de grootste bron van fijnstofuitstoot, vooral door het gebruik van houtkachels en open haarden. Verraderlijk hiervan is dat deze vaak juist het meest worden gebruikt op het moment dat ze de meeste negatieve impact hebben, namelijk in de koude wintermaanden wanneer we te maken hebben met een hogedrukgebied. Tijdens opklaringen in lange nachten vriest het dat het kraakt en ook overdag is de temperatuur dan vaak laag. Hoewel zo’n heldere koud lucht fris en schoon lijkt, zit deze juist vol met fijnstoffen. Ook hier heb je te maken met de denkbeeldige deksel op de atmosfeer tijdens een hogedrukgebied. Alle fijnstoffen die worden uitgestoten blijven hangen in de onderste luchtlagen, waardoor hoge concentraties ontstaan. Dit noemen we ook wel wintersmog. Nederlanders zijn erg gehecht aan hun gezellige en knapperige haardvuurtje. Hoewel we weten dat houtstook op meerdere vlakken schadelijk is voor mens en milieu, zijn er nog geen harde regels en wetten die kachelgebuik aan banden legt.
Hoe zit het met onze klimaatdoelen?
Het is belangrijk om onze successen op het gebied van milieu en klimaat te vieren; het is een mooie prestatie die direct impact heeft op het welzijn van onze samenleving. Veel mensen verwarren bovenstaand nieuws met het behalen van onze klimaatdoelen. Dat we qua fijnstoffen nu al onder het Europese plafond zitten van 2030 staat los van de klimaatdoelen voor Nederland. Deze zijn namelijk niet gestaafd op stoffen zoals stikstof en ammoniak, maar gaan juist over onze CO2 uitstoot. CO2 ofwel koolstofdioxide komt ook vrij bij verbranding en het zijn vaak dezelfde vervuilers die stoffen zoals stikstof, zwavel en fijnstof in de lucht brengen. CO2 heeft alleen een totaal andere uitwerking! Deze stof nestelt zich langdurig in onze dampkring waardoor het denkbeeldige dekentje om de aarde steeds dikker wordt. Door dit versterkte broeikaseffect houdt de aarde steeds meer warmte vast met alle gevolgen van dien. Ons klimaatdoel, en dit is vastgelegd in de Klimaatwet en het internationale Klimaatakkoord, is dat in Nederland in 2030 55% minder uitstoot is van broeikasgassen ten opzichte van 1990. In 2050 willen we zelfs volledig klimaatneutraal zijn. Nu daalt onze uitstoot van broeikasgassen al wel, maar het is nog de vraag of we ons doel voor 2030 en 2050 gaan halen. 
Hierboven de uitstoot van CO2 sinds 1990. Het is nog spannend of we ons doel van 2030 gaan halen.
bron: CBS
