Temperaturen van ruim -30 graden in de VS, in Canada nog dik 10 graden lager: we kunnen wel spreken van een extreem heftig bezoek van koning Winter aan de andere kant van de oceaan. In deze blog leggen we je uit hoe heftig dit weer is, maar ook hoe het kan dat dit soort temperaturen in Nederland nooit voorkomen, terwijl wij net zo noordelijk op de aardbol liggen!
Arctisch front
De druksystemen boven Noord-Amerika liggen precies op zo’n manier dat er een portie koude lucht rechtstreeks van de Noordpool het continent opgezogen wordt. Dat komt omdat de wind langs een hogedrukgebied met de klok mee waait, en langs een lagedrukgebied tegen de klok in. Op het plaatje hieronder zie je dat er daardoor een noordelijke stroming ontstaat boven Amerika. Vanuit het noorden van Canada stroomde de afgelopen dagen heel erg koude lucht steeds verder zuidelijk. Gisteren reikte de koude zelfs tot aan Florida, waar het eigenlijk bijna nooit vriest. In veel gebieden liggen de temperaturen tot zo’n 15 graden onder de normale waarde voor de tijd van het jaar. Bij ons zou zo’n afwijking een maximumtemperatuur van -9 graden betekenen! De minimumtemperatuur in de VS lag op -38.9 graden vanochtend! In Canada zakte het kwik nog verder, op veel plekken werd het -40, in het noorden zelfs -53.4 graden. Sinds 1980 is het er niet zo koud geweest in december. 
Tussen deze druksystemen kon Arctische lucht zo het continent opglijden in de VS. Bron: Kachelmannwetter.com
Bom-cycloon
Door de intensiteit van de kou groeide een relatief klein lagedrukgebied boven de ‘Great Lakes’ ineens enorm. Zo zakte de kerndruk, de luchtdruk in het midden van het lagedrukgebied, binnen 24 uur van zo’n 1000 hectopascal naar 971 hectopascal! Als een lagedrukgebied binnen 24 uur meer dan 24 hectopascal zakt is er sprake van een ‘Bom-cycloon’: een depressie die ongelofelijk snel krachtiger wordt. Rondom het lagedrukgebied stak een krachtige wind op en viel vooral ook heel veel sneeuw. De combinatie van temperaturen ver onder het vriespunt en een harde wind maakt dat het voor het gevoel nog veel kouder is. De gevoelstemperatuur lag in de VS op grote schaal onder de -40. Lichaamsdelen bevriezen dan al als ze 5 tot 10 minuten aan de buitenlucht zijn blootgesteld: levensgevaarlijk. De vele winterse neerslag die de bom-cycloon produceerde had tot gevolg dat mensen nauwelijks meer iets konden zien in het verkeer. De timing was verschrikkelijk, omdat veel Amerikanen hun familie nu juist willen opzoeken vanwege Kerstmis. Duizenden vluchten werden geannuleerd, treinen reden nauwelijks en op de snelwegen was het een regelrechte chaos. Zelfs voor de meest doorgewinterde kouliefhebbers is een winterinval als deze eigenlijk niet wenselijk.
De minimumtemperaturen van afgelopen nacht in Canada en de VS, bitterkoud! Bron: Meteociel.fr
Landklimaat
Ons kleine kikkerlandje ligt net zo dicht bij de Noordpool als gebieden in Canada waar het afgelopen nacht afkoelde tot -38 graden. Toch wil de kou bij ons nooit zo doorzetten, sterker nog, sinds 1901 is het kwik nog nooit lager dan -27.4 graden uitgekomen in Nederland. De meest recente echt koude nacht was in 2012, toen het in Lelystad -22.9 graden werd. Hoe kan het nou dat het aan de andere kant van de oceaan zo 10 tot 15 graden kouder wordt dan hier? De ‘boosdoener’ is diezelfde oceaan, en de zeeën die in de buurt van Nederland liggen. In grote delen van Canada en de VS is sprake van een landklimaat, dat betekent dat waterlichamen als zeeën en oceanen er nauwelijks invloed hebben op het weer. Omdat water niet zo snel kan afkoelen als land wordt lucht die over water stroomt opgewarmd. In Nederland betekent dat dat er eigenlijk maar één windrichting is waar koude vandaan kan komen, en dat is uit het oosten. In andere windrichtingen waar technisch gezien kou vandaan zou kunnen komen, van noordwest tot noordoost, ligt een zee. Koude lucht uit die contreien wordt dus door de zee opgewarmd voor het bij ons komt, wij krijgen dan minder van de originele kou mee.
Kun jij je de bitterkoude nacht van 4 februari 2012 nog herinneren? Bron: KNMI
Warme golfstroom
In Canada ligt echter ook hier en daar een flinke plas water, denk aan de Hudsonbaai en de zee tussen de noordelijke Canadese eilanden. Dat water vriest in de loop van de winter echter dicht, en dat doen de Noordzee en de zuidelijke Oostzee bij ons in de buurt eigenlijk nooit. Dat komt doordat er een bepaalde stroming in de oceanen zit. De zogenaamde ‘warme golfstroom’. Deze stroming brengt warm water vanuit het zuiden, langs de Europese kusten naar IJsland. Vanaf daar stroomt dan weer koud water weg richting Amerika, waar ze minder ‘last’ hebben van warm oceaanwater. In Europa zijn de meeste zeeën dus constant aan dat relatief warme water onderhevig. De zeeën kunnen wel redelijk afkoelen, maar helemaal bevriezen zal de Noordzee nooit. De koude lucht die eroverheen richting ons land stroomt zal dus onherroepelijk iets opwarmen voor het ons bereikt.
De warme golfstroom is een van de redenen dat het bij ons nooit zo koud als in Canada wordt.
En die oostenwind dan?
Maar er is één windrichting, oost, waar dus wel koude lucht vandaan kan komen zonder dat er een oceaan of zee roet in het winterse eten gooit. In strenge winters zien we dan ook vaak dat de wind uit die hoek komt waaien. Toch is een oostelijke stroming niet genoeg om ons die diepvriestemperaturen van ruim dertig graden onder nul te bezorgen. Dat komt omdat we te ver verwijderd zijn van het zogenaamde ‘brongebied’ uit die richting. In Rusland, met name achter het Oeralgebergte komen extreme temperaturen tussen de -40 en -50 relatief vaak voor. Daar moet onze oostelijke kou dus vandaan komen. In de duizenden kilometers die de lucht moet afleggen voor het Nederland bereikt is het echter toch iets opgewarmd. Het stroomt dan wel niet over zee, maar de grond waar het overheen trekt is niet zo koud als de lucht zelf en geeft toch wat warmte af. Om dit soort warmte te minimaliseren zou het het beste zijn als er overal op de route een sneeuwdek van minstens tien centimeter lig, dan kan de bodem zijn warmte nauwelijks afgeven. In de realiteit komt het niet vaak voor dat er vanaf Rusland over Oost- en Centraal-Europa helemaal tot aan Nederland een dik pak sneeuw ligt. Alles moet dus goed vallen om echte vrieskou onze kant op te krijgen én ook nog zijn ijzige oorsprongstemperatuur te laten behouden, die kans is gewoon praktisch afwezig op ons continent. Meestal geldt dus: hoe groter de afstand die de lucht moet afleggen, hoe minder koud ‘ie wordt. In Polen, dat een paar duizend kilometer dichter bij het brongebied ligt is de minimumtemperatuur ooit -41 graden Celsius. Daar kan het dus wél. Al moeten we misschien wel blij zijn dat het kwik bij ons bijna nooit onder de -20 duikt, het heeft immers nog al wat gevolgen voor de maatschappij…
Zo nu en dan haalt de winter bij ons ook even flink uit, maar zo extreem als in Canada zal het hier nooit worden.
